چگونه کودک را بدون استفاده از تحکم و پرخاش تربیت کنیم؟

یکی از اهدافی که خیلی از والدین به دنبال آن هستند، یادگیری نحوه تربیت و نظارت بر یک کودک بدون خشم و بدون متوسل شدن به فریاد و پرخاشگری است. متاسفانه امروزه در شرایطی زندگی می کنیم که مشغله زیادی وجود دارد، خیلی از ما گاهی بیش از یک شغل داریم که در این شرایط حتی بعضاً بهره مندی از خواب کافی نیز برایمان امکان پذیر نیست.

گیر افتادن در چنین حلقۀ پردردسری از زندگی روی همه چیز تاثیر گذاشته و مسائل را پیچیده تر می کند. شما به طور فزاینده ای احساس خستگی می کنید و در چنین شرایطی طبیعتاً آستانه تحریکتان به شدت افت کرده و حتی شاید داد زدن به زودی به یک رویه عادی و روزمره برای شما تبدیل شود.

اما همانطور که همه ما می دانیم اوضاع همیشه به همین منوال پیش نمی رود. خیلی سختیها نیز همانند خوشیها در زندگی مقطعی هستند. البته ارزیابی رفتارتان در مقاطع خوشی قاعدتاً خیلی برایتان ساده تر خواهد بود، اما گاهی لازم است که در سختیها و شرایط دشوار نیز بتوانیم بر رفتارمان کنترل داشته باشیم.

نسبی بودن ماهیت مشکلات و عادات منفی در زندگی شاید باعث شود برخی تصور کنند هیچگاه از شر آنها خلاص نخواهند شد، اما حقیقت این است که بسیاری از عادت های منفی حتی نهادینه در وجود ما نیز با استفاده از تکنیکهایی بهبود خواهند یافت. درست زمانی که فکر می کنید هنوز روزهای بدی را در پیش دارید، همه چیز بهتر می شود و شما نیز دیگر فریاد نخواهید زد!

اگر می خواهید بدانید که چگونه باید کودکتان را بدون داد و فریاد تربیت کنید، برخی از بهترین روش های تربیت آرام و مسالمت آمیز را به شما معرفی خواهیم نمود.

تربیت مثبت و کارا چیست؟

تربیت مثبت که همچنین تحت عنوان ” انضباط مثبت” نیز شناخته می شود، در واقع به مفهوم برقراری آرامش و احترام گذاشتن به فرزندان و در عین حال پایبندی به خط مشی شما و اجرای قوانین رفتاری توسط فرزندتان در چارچوب خانه است. به جای مجازات یک کودک برای رفتار بدش، تکنیک های انضباط مثبت برای آموزش، مدل سازی و تشویق رفتار مثبت در کودک طراحی شده اند.

به یاد داشته باشید که آموزش و تقویت رفتار مثبت، به مفهوم نادیده گرفتن رفتارهای نامناسب توسط والدین نیست. تکنیکهای تربیت مثبت با نگرشی عمیق تر و با هدف آموزش رفتار مناسب به کودکان و فراهم آوردن ابزار مورد نیاز برای ادراک و اصلاح انتخاب ها و همچنین برطرف کردن رفتارهای ناپسند در کودکان طراحی شده اند.

به طور خلاصه، انضباط مثبت شامل ایجاد محدودیت های معقول برای کودکان، هدایت و توجیه آنها برای حفظ این محدودیت ها و همچنین آموزش آنها در مورد چگونگی روبرو شدن با موقعیت هایی است که برایشان نا آشناست.

چرا اعمال انضباط مثبت لازم است؟

تربیت مثبت بر پایه مفهوم تقویت مثبت و یا همان پاداش و تشویق است و این در حالی است که تشویق در هر بعدی، در راستای آموزش رفتار مناسب به بچه ها، یک ابزار و راهکار مفید محسوب می شود. تحقیقات نشان می دهد که تقویت مثبت یا به عبارتی پاداش دادن به کودک هنگامی که او رفتار مطلوب مد نظر را انجام می دهد، بهترین راهکار ایجاد انگیزش در کودک برای افزایش احتمال بروز مجدد این رفتار توسط اوست.

تکنیک های انضباط مثبت از سوء استفاده از حس شرمندگی و خجالت به عنوان ابزار کنترل رفتار بچه ها اجتناب می کنند و نشان داده شده است که دارای خواص مفید زیر هستند:
 ایجاد روابط و همکاری بین والدین و فرزندان
 بهبود عزت نفس کودک
 ایجاد تعامل مثبت بین والدین و کودک
 تشویق کودکان برای انتخاب گزینه ها و تصمیمات خوب
 کاهش حس مبارزه با بنیان قدرت
 بهبود اعتماد و احترام بین والدین و فرزندان

۶ راهکار برای اجتناب از داد زدن و پرخاش

– قوانین و انتظارات را روشن و شفاف تبیین نمایید.

هنگامی که صحبت از تربیت و نظارت بر یک کودک بدون درگیر شدن و داد و فریاد است، یکی از مهمترین و بهترین نکات این است که قواعدی را که برای فرزندتان در نظر گرفته اید کاملاً برایش روشن کنید، به طوری که او دقیقاً بداند چه چیزی از او انتظار می رود و عواقب منطقی عدم پیروی از این قوانین چیست. هر چه قوانین ساده تر باشند و شما بیشتر آنها را شفاف سازی کنید، برآورده کردنش توسط کودکان نیز آسان تر خواهد بود. برنامه های و چارتهای بصری یک ابزار عالی برای تحریک بچه ها مخصوصاً آنهایی هستند که در هر کاری نیاز به هل دادن دارند.

– واکنش های خود را محدود و مدیریت کنید.

هنگامی که فرزندتان ناسازگار است، قبل از اینکه واکنش نشان دهید، ۵ دقیقه تنفس و تامل کنید. اطمینان حاصل کنید که فرزندتان در یک مکان و شرایط امن قرار دارد و سپس خودتان از مهلکه کنار کشیده و چندین نفس عمیق بکشید. به جزئیات وضعیتی که اتفاق افتاده است و لزوم و چگونگی واکنش شما به آن، خوب بیندیشید. آیا فرزند شما با قانونتان ناسازگار است یا احساس ناراحتی می کند؟ آیا شما خودتان پریشان و مضطرب شده اید؟ آیا رفتار او صرفاً یک درخواست برای جلب توجه شما نیست؟ آیا واقعاً فرزندتان شما را عصبانی کرده یا چیز دیگری باعث ناراحتی شما شده است؟ آیا فرزندتان از شما خشمگین است؟ چندین لحظه این مسائل را در نظر بگیرید تا بتوانید همه موارد را در چشم انداز خود قرار داده و به طور مناسب واکنش نشان دهید.

– قبل از صحبت کردن فکر کنید.

یکی دیگر از نکات تربیت مثبت این است که حتی الامکان سکوت کنید. مشکل واکنش نشان دادن آنی این است که ما اغلب چیزهایی را که نمی توانیم بعداً بپذیریم، در آن لحظه قبول می کنیم. در این مواقع ما ممکن است برای آرام کردن شرایط چیزهایی که فرزندمان درخواست می کند را به سادگی بپذیریم، او را تهدید به مجازات هایی کنیم که با رفتار وخطای او سنخیت ندارد و یا حرفهای سطح پایینی بزنیم که بر خشم لحظه ای خود غلبه کنیم، اما اگر بتوانیم آگاهانه تا زمانی که بتوانیم منطقی فکر کنیم سکوت را انتخاب کنیم همه چیز بهتر خواهد شد. در ضمن اینگونه شما رفتار منفی فرزندتان را تقویت نکرده و احساس گناه نیز نخواهید کرد.

– آرام باشید.

در آن روزهایی که رفتار فرزند شما واقعاً به شما فشار آورده و دیگر یک تنفس ۵ دقیقه ای نیز برای اینکه بتوانید آن قدر آرام شوید که منطقی بحث کنید کفایت نمی کند، از خانه بیرون بروید و با انجام یک کار، خودتان را سرگرم و آرام کنید. مراقبه کنید، احساسات خود را در یک دفتر یادداشت کنید، با یک دوست تماس بگیرید، ورزش کنید، گنجه انبار را مرتب کنید، یک دور با ماشین بزنید و یا به هر حال یک راه برای برونرفت و خروج از این انرژی منفی که در وجودتان احساس می کنید، پیدا کنید.

به یاد داشته باشید که شما بزرگترین مدل و الگوی رفتاری فرزندتان هستید، بنابراین کنترل مناسب توسط شما می تواند طرحی برای آموزش مهارت مدیریت خشم برای فرزندتان نیز باشد. نگران نباشید که آنچه را که انجام می دهید، بیان کنید، مثلاً : ” من احساس می کنم که در حال حاضر عصبانی هستم، بنابراین قبل از جواب دادن به شما می خواهم ۲۰ دقیقه برای آرام کردن خودم بیرون بروم”. اینگونه او درک بهتری از استراتژی های کسب آرامش شما به عنوان والدینش پیدا خواهد کرد.

– بحث و گفتگو کنید.

پس از عبور از وضعیت دشوار و بحرانی عصبانیت و زمانیکه همه به حالت آرامش بازگشته اند، برای نشستن و گفتگو با فرزندتان زمان خوبی است. به یاد داشته باشید که الان وقت این نیست که به کودکتان تحکم کرده و او را شرمنده کنید، بلکه وقت آن است که با هم تلاش کنید تا دریابید که این سوء رفتار به چه دلیل رخ می دهد. در این مورد بحث کنید که چگونه هر دویتان وضعیت را مدیریت خواهید کرد و راه حل هایی برای آینده پیدا کنید. آیا چیزی در مدرسه اتفاق افتاده که کودک شما را ناراحت کرده است؟ آیا او نیاز به صحبت و درد دل با شما دارد؟ آیا فرزند شما در مورد یک رویداد پیش رو در آینده عصبی است؟ در مباحثه تان هر چه آغوش بازتری داشته و صادقتر باشید، احتمال دریافت علت رفتار او بیشتر و راحت تر خواهد بود.

– دوباره شروع کنید.

فارغ از اینکه چقدر سعی می کنید و انرژی می گذارید تا تکنیک های تربیت مثبت را به کار ببرید و فرزندتان را بدون خشم تربیت کنید، بالاخره روزهایی هم خواهند بود که شما یا فرزندتان خونسردیتان را از دست می دهید. این جزئی از خواص آدمی زاد است، اما باید دانست که نحوه برخورد و پاسخ دادن به این شرایط می تواند تاثیر پایداری بر روی کودک شما داشته باشد، بنابراین با دقت جمیع شرایط را لحاظ کنید.

هنگامی که احساسات منفی چیره می شوند، پیشنهاد می شود که چند دقیقه از هم جدا شده و سپس دوباره امتحان کنید. اگر فرزند شما رفتارهای ناپسندی داشت، به او فرصتی برای جبران بدهید. اگر بعد از یک روز پر سر و صدا، هر دو درگیر احساسات منفی هستید، چند دقیقه به تخت خود بروید و سپس بلند شده و همانند شروع روز به یکدیگر احترام بگذارید، به طوری که گویا روزی کاملاً جدید توام با امید و خوش بینی آغاز شده است.

نترسید که این کار احمقانه و خنده دار به نظر برسد. خنده اغلب بهترین دارو است و تا زمانی که فرزندتان با کمک و آموزش شما راهی برای برخورد با این شرایط پیدا کند، پیدا کردن راه های مسالمت آمیز برای پشت سر گذاشتن این شرایط برای هر دو، بسیار کمک کننده و مفید فایده خواهد بود.

۸ تکنیک انضباط مثبت که خوب کار می کنند

– از نمودار ABC استفاده کنید.

آیا تا به حال راجع به مدل آیسبرگ (کوه یخ) چیزی شنیده اید؟ این یک تئوری کاملاً جذاب است. با توجه به این نظریه، رفتارهای ناپسند در کودکان ما در واقع فقط قسمت نوک یک کوه یخی بسیار بزرگ است و از آنجایی که فقط حدود ۱۰٪ از یک کوه یخ برای چشم غیر مسلح قابل مشاهده است، بر طبق این نظریه عامل اصلی رفتارهای کودک ما در ظاهری که می توانیم ببینیم نبوده و ما به جهت اعمال تربیت و ایجاد تغییر مثبت، باید راهی برای دیدن و درک این عوامل پنهان پیدا کنیم.

یک نمودار ABC یا نمودار مقدمه-رفتار-پیامد یک تکنیک تربیت مثبت است که می توانید از آن برای ردیابی مواردی که قبل و بعد از رفتارهای خاص رخ می دهند استفاده کنید. تلاش های آگاهانه برای نفوذ به قسمتهای عمیق تر توده یخ در رفتار فرزندتان می تواند منجر به ایجاد یک تغییر اساسی در زندگی شود.

هر بار که یک رفتار ناپسند از او رخ می دهد، زمانی را برای نوشتن ABC های آن رفتار خاص اختصاص دهید:
۱) مقدمه (Antecedent) : حوادثی که پیش از بروز این رفتار اتفاق رخ داده است.
۲) رفتار (Behavior) : واکنش فرزند شما به اتفاقات مقدمه.
۳) پیامد (Consequence) : چیزی که پس از وقوع رفتار پیش آمده و باعث یا مانع تکرار وضعیت شده است.

ایده این است که چند رفتار یکسان را رصد کرده و عوامل ثابت و تاثیرگذار روی آن را تعیین کنید و سپس بسته به عوامل فوق یک برنامه برای تغییر مقدمه یا پیامد ایجاد نمایید تا اطمینان حاصل شود که رفتار ناپسند فوق متوقف خواهد شد. شما همچنین اینگونه می توانید بفهمید که آیا این مقدمه یا پیامد تحت کنترل اوست یا خارج از کنترل فرزند شما قرار دارد (مانند بیماری، گرسنگی، خواب ضعیف و غیره). این احتمال نیز وجود دارد که فرزند شما فقط یک کودک است و همه این کارها برایش فقط به مفهوم یک بازی است.

– برای خانه قوانین وضع کنید.

هنگامی که سعی در استفاده از تکنیک های تربیت مثبت دارید، وضع مجموعه ای از قوانین برای خانه که صریح و شفاف باشند، ضروری است و می تواند زندگی خانوادگی شما را در جهت مثبت تغییر داده و کنترل کند. بیشتر وقت بگذارید و به رفتارها و درگیریهای فرزندتان فکر کنید و سپس فهرستی از قوانینی را که انتظار می رود او بتواند راحت تر با آنها کنار بیاید، تهیه کنید. لیست را نسبتاً کوتاه (۵ تا ۱۰ مورد) در نظر بگیرید و تمرکزتان بر رفتارهایی که کودک شما با آنها مبارزه می کند و مشکل دارد، باشد. از زبان رسمی استفاده کنید و اطمینان حاصل کنید که قواعدی را که می خواهید اجرا کنید، واقع بینانه هستند. مثالها می توانند شامل موارد زیر باشند:
۱) من از صدای آرام استفاده می کنم
۲) کنترل دست ها و پاهایم را دارم
۳) من از الفاظ ” لطفاً” و “متشکرم” استفاده می کنم
۴) من ریخت و پاشهایم را خودم جمع و جور می کنم
۵) زمانی که کسی صحبت می کند من حرفش را قطع نمی کنم

لیست را در جایی که برای فرزندتان قابل مشاهده است نصب کرده و گاهی آن را با هم بازدید و مرور کنید. اگر فرزندتان برای پیروی از قوانینی که برای خانه قرار داده اید می جنگد، برایش جایزه های کوچک در نظر بگیرید که به موجب آن فرزند شما برای رعایت تعدادی از قوانین در هر روز صاحب جایزه ای کوچک شود. مثلاً اگر فرزندتان ۴ تا از ۶ قانون را به طور کامل رعایت کرده، ۱۵ دقیقه زمان بیشتری برای داشتن iPad به دست می آورد.

– از ابزارهای انگیزشی مثبت، زیاد استفاده کنید.

همانطور که قبلاً نیز ذکر شد، تقویت رفتار یک روش کاراست که برای تشویق رفتارهای مناسب در کودکان مورد استفاده قرار می گیرد. تحقیقات نشان می دهد که مصادیق تقویت مثبت مانند پاداش دادن به کودک هنگامی که او رفتار مطلوبی دارد، به عنوان وسیله ای برای افزایش احتمال تکرار آن رفتار کاملاً قابل توصیه بوده و موثرترین روش است. نمودارهای دارای استیکر یک ایده ساده و در عین حال موثر در تقویت مثبت است که می تواند برای بچه ها بسیار محرک باشد.

– سرسخت و ثابت قدم باشید.

داشتن ثبات رفتار و پایبندی در دنیای پیچیده و شگفت انگیز فرزندپروری، امری کاملاً کلیدی و حیاتی است. هنگامی که خودتان به آنچه که مقرر کرده اید عمل کنید، فرزندتان به زودی متوجه خواهد شد که قواعد و انتظاراتی که شما تعیین کرده اید قابل مذاکره نیستند. گاهی شما در شرایطی هستید که سرپیچی از قوانینتان برای خودتان بسیار وسوسه انگیز است، اما باید بدانید هر چقدر که شما خودتان پایبند و سازگار با مقررات باشید، فرزند شما نیز بیشتر به همین منوال خواهد بود.

– گزینه های بیشتری ارائه کنید.

یکی دیگر از تکنیک های تربیت مثبت، افزایش سطح ادراک کودک از مفهوم کنترل، به وسیله ارائه گزینه های بیشتر است. این استراتژی را می توان در هنگام غذا خوردن، در هنگام انجام کارهای خانگی و در کلاس درس نیز استفاده کرد. با قدرت دادن به یک کودک برای تصمیم گیری برای خودش از طریق یک استراتژی انتخاب، او احساس خوشحالی و انگیزه بیشتری برای مشارکت در انتخاب های مختلف خواهد داشت و حس مبارزه طلبی با بنیان قدرت در او کنترل خواهد شد.

– به یک روال قابل پیش بینی و قابل انجام، در همه زمانها پایبند باشید.

هیچ کس شکی ندارد که بچه ها با پیروی از یک روال مشخص، بهتر پیشرفت می کنند. والدین اغلب از این موضوع شکایت می کنند که فرزندانشان در تعطیلات آخر هفته و تعطیلات مدارس بیشتر از رویه ها عدول می کنند، اما متوجه نیستند که دلیل اصلی آن عدم وجود ساختار و ثبات در چارچوب خانه ای است که خودشان مدیریتش را بر عهده دارند. وجود قانون بدون وجود استحکام و ضمانت اجرایی چندان کارا نخواهد بود. ایجاد یک برنامه روزانه و البته چسبیدن و تعهد به آن نه تنها به کودکتان کمک می کند که کنترل بیشتری روی عملکرد و رفتارش داشته باشد، بلکه در موفقیت درازمدت و کسب مهارت های مدیریت زمان و سازماندهی در او نقشی کلیدی دارد. برای به دست آوردن مزایای کامل اجرای یک روال روزانه باید همیشه به آن توجه کنید، حتی در آخر هفته ها، تعطیلات مدرسه و تعطیلات تابستانی.

– عواقب سرپیچی را طبیعی و منطقی انتخاب کنید.

بر خلاف مجازات که با هدف تلافی و آزار کودک و به سبب یک بروز رفتار ناپسند از او انجام می شود، وضع و اعمال تبعات طبیعی و منطقی فرصتی برای کودکان فراهم می کند تا از اشتباهاتشان درس بگیرند. مساله این است که والدین چگونه و با چه هدفی از این عواقب استفاده می کنند. این عواقب معمولاً به موقع پیاده سازی و اجرا نمی شوند، پیامد با رفتار مطابقت ندارد و یا والدین از این عواقب به عنوان راهی برای شرمسار کردن فرزندشان استفاده می کند. گزینه بسیار بهتر این است که از عواقب طبیعی و منطقی استفاده کنید.

عواقب طبیعی آنهایی هستند که ناشی از رفتار یا اعمال کودک بوده و یک اثر وضعی و طبیعی هستند مانند اینکه اگر یک کودک غذا نخورد گرسنه خواهد ماند، در حالی که پیامدهای منطقی برای کمک به کودکان و جایگزینی رفتارهای ناپسند با موارد مناسب تر لحاظ شده و تدوینی هستند، مثلاً اگر یک کودک در امتحان نمره کافی را به دست نیاورد مجبور است وقت بیشتری را صرف مطالعه کند. عواقب طبیعی موثرتر و کارآمدتر هستند، اما از آنجایی که آنها لزوماً همیشه پس از رفتارهای ناپسند به شکل یک پیامد رخ نمی دهند، وضع پیامدهای منطقی نیز یک تکنیک عالی در تربیت مثبت کودکان است.

– زمانی را به شکلی با کیفیت و موثر، با کودک خود بگذرانید.

آخرین نکته شاید حیاتی در پروسه تربیت مثبت کودک، این است که باید زمان بیشتری را با فرزندتان صرف کنید. هر بار که متوجه یک رفتار نادرست از او می شوید به اولین چیزی که باید فکر کنید خودتان و زمانی است که آیا هیچ وقت برای آموزش این رفتار درست برای او گذاشته اید یا خیر. به یاد داشته باشید که برای صرف وقت کافی با هم، نیازی به یک برنامه ریزی در حد المپیک و رکورد شکنی نیست، فقط باید زمانی باشد که هوشیار و پر حوصله باشید. کامپیوتر و موبایل خود را خاموش کنید و توجه تان را کاملاً به کودکتان معطوف کنید، کاری که قطعاً شایستگی اش را دارد. با او بازی کنید، برایش کتاب بخوانید، با هم بستنی بخورید و یا فقط ۲۰ دقیقه بنشینید و صحبت کنید.

امیدواریم این مجموعه از تکنیک ها و استراتژی های تربیت مثبت برای شما مفید باشد و سعی کنید تربیت بدون خشم کودک را با موفقیت انجام دهید. به یاد داشته باشید که قواعد و انتظاراتتان روشن و شفاف باشد، از ابزارهای انگیزش و تقویت مثبت استفاده کنید، از پیامدهای طبیعی و منطقی استفاده کنید، کنار فرزندتان بنشینید و از این مصاحبت لذت ببرید.