مراحل رشد و اجتماعی شدن کودک ۱ تا ۴ ساله

مطمئن نیستید که آیا فرزندتان در بعد مهارت های اجتماعی رشد مناسب و کافی را داشته است یا خیر؟ می توانید برای تشخیص بهتر، شاخص های تشریح شده در این پست را دنبال کنید. مستقل از این که شما خودتان یک فرد خونگرم و اجتماعی و یا برعکس کمرو و خجالتی باشید، اجتماعی شدن کودک تان بخش مهمی از پروسه رشد کلی او است.

دکتر هیتر ویتنبرگ که یک روانشناس مجرب و متخصص در زمینه رشد کودک است، می گوید: ” اجتماعی شدن کودک به تعدد محرکهای اجتماعی محیط او بستگی دارد. راه رفتن مهمترین نقطه عطف رشدی کودک است و به طور ویژه باعث گام نهادن در مراحل بعدی رشد می شود. از آنجایی که بسیاری از کودکان در حدود ۱ سالگی شروع به راه رفتن می کنند، بنابراین این مقطع، زمانی است که شما نشانه های رسیدن کودک به برخی دیگر از نقاط عطف بزرگ و مهم اجتماعی را مشاهده خواهید کرد”.

این نقاط عطف بسیار مهم هستند، زیرا با استفاده از این ابزار کودک قابلیت مدیریت احساسات شخصی، درک احساسات و نیازهای دیگران و همچنین تعامل قابل قبول و توام با احترام در جامعه را پیدا می کند. در زیر آنچه را که انتظار می رود کودک در رشد اجتماعی خود در سنین مختلف به آنها رسیده باشد، ذکر کرده ایم:

۱ سالگی

اگر چه مهد کودک و برنامه های آنجا راه خوبی برای معرفی کودک نوپای شما به بچه های دیگر و قدم گذاشتن در مسیر اجتماعی شدن کودک است، اما او بسیاری از جرقه های رشد اجتماعی خود را از شما دریافت می کند. در این سن، شما متوجه خواهید شد که کودک شما قادر است:

– ارتباط پایه ای را آغاز کند

ماریا کالپیدو، استاد روانشناس کودک دانشگاه ماساچوست می گوید: ” یک سالگی مهمترین و کلیدی ترین مقطع برای شروع ابراز کلامی مقصود کودک است. بنابراین مهم است که با کودک نوپای خود ارتباط برقرار کنید و در رابطه با محیط و مقاصدش با او صحبت کنید”.

– افراد آشنا را تشخیص دهد

در این مقطع وقتی کودک مادربزرگ، پدربزرگ، پرستار، پزشک متخصص اطفال و یا سایر افراد آشنا را می بیند، بسته به خلق و خویش با یک لبخند و یا حتی گریه واکنش نشان می دهد. دکتر ویتنبرگ می گوید: ” اگر کودک در این سن به کسی از اطرافیانش توجه نکند، این قطعاً یک پرچم قرمز و نشانه وجود مشکل است. در این برهه او باید نسبت به محیط اطرافش آگاه باشد و زمان حس کردن وجود فردی به جز مادر و پدر ولو با گریه عکس العمل نشان دهد”.

– با شما تعامل کند

اگر فرزند شما اسباب بازی هایش را به شما بدهد، این نشانگر تمایل و توانایی او برای برقراری ارتباط با دیگران است. این صحنه همچنین شروعی از درک مفهوم نوبت است، اما هنوز در مورد خیلی دیگر از مهارتها زود است و نباید عجول باشید. دکتر ویتنبرگ می گوید: ” بازی نوبتی بسیار مهم است و نشانه ای از مفهوم استقلال را نشان می دهد، اما باید در موقعیت های اجتماعی مناسب قرار گیرد”.

۲ سالگی

در حدود این سن، فرزند شما با افرادی که در اطراف او هستند بیشتر ارتباط برقرار می کند، اما همچنان ترجیح می دهد که با مادر و پدرش بازی کند. در حال حاضر، فرزند شما قادر است:

– شروع به اجتماعی شدن کند

در این سن، کودکان به طور گروهی بازی می کنند. این به این معنی است که آنها در کنار یکدیگر بودن را یاد می گیرند. دکتر ویتنبرگ می گوید: ” در این مرحله تعاملات بچه ها با هم گسترده نیست، اما مهم است که زمانی را برای بودن کودکتان در کنار دیگر بچه ها اختصاص دهید”.

– از قلمرو خودش دفاع کند

در این سن است که کودکان شروع به مبارزه برای تصاحب اسباب بازی نموده و اعلام می کنند: ” این مال منه ” ! درک مفهوم به اشتراک گذاری البته در این سن بسیار دشوار است و کودک ۲ ساله نمی تواند قلمرو کودک دیگری را نیز در حیطه خود ببیند. دکتر کالپیدو می گوید: “رفتار اجتماعی آنها منعکس کننده تفکر خودمدار آنهاست و این رفتار از تمایلات و خواسته هایشان نشات می گیرد”. با بازی کردن نقشهای به اشتراک گذاری وسایل و استفاده نوبتی از آنها با کمک همسرتان، به کودک در درک و یادگیری این اقدامات اجتماعی مهم کمک کنید.

– روابطش را با دیگران گسترش دهد

نشان دادن تمایل و علاقه به دیگران بخش مهمی از پروسه اجتماعی شدن کودک است و بچه ها کم کم شروع به تعاملات با افرادی ورای پدر و مادر خودشان می کنند. این که با مادربزرگ و پدربزرگ بازی می کند و یا به صندوقدار فروشگاه لبخند می زند، به این معناست که کودک نوپای شما دارد یاد می گیرد که از مشارکت با دیگران لذت ببرد. اگرچه بعضی از بچه ها در تعامل با دیگران آنقدرها زودجوش و خونگرم نیستند، اما سریعاً نباید به آنها برچسب “خجالتی” بزنید. دکتر ویتنبرگ توضیح می دهد: “والدین اغلب خجالت را منفی می دانند، اما برای بسیاری بچه ها برقراری ارتباط با افرادی که نمی شناسند یا اغلب نمی بینند زمانبر خواهد بود. به فرزندتان برای رویارویی با موقعیت های جدید زمان بدهید و نتیجه را دنبال کنید”.

۳ سالگی

کودک شما در این زمان ممکن است به پیش دبستانی رفته و در شرایطی قرار گیرد که با همسالان دیگرش فرصت ایجاد ارتباط و دوستی داشته باشد. در حال حاضر، متوجه خواهید شد که او قادر است:

– دنبال دیگران برود

بازی های گروهی در این سن آغاز می شود، بنابراین فرزند شما شروع به جستجوی دیگر بچه ها خواهد کرد. دکتر ویتنبرگ توصیه می کند: “در این مرحله مهم است تا به فرزندان خود فرصت های زیادی برای صرف وقت با همسالان خود بدهیم”. اما فرزند شما برای هدایت این شرایط اجتماعی نیاز به کمک دارد. اگرچه او می تواند برخی قوانین رفتاری و ایمنی را درک کند، اما یادآوری های درست و بهنگام در مورد به اشتراک گذاری و رعایت نوبت الزامی است.

– از تخیل خود استفاده کند

پوشش و آرایش، بازی تظاهر کننده و سایر فعالیت های خلاقانه بخشی از بازی های روزمره کودک در این سن خواهد بود. دکتر کالپیدو می گوید: ” در این سن فرزند شما بر اساس علایق مشترک نیز دوست پیدا خواهد کرد”. مفهوم به اشتراک گذاری هنوز هم ممکن است برای بچه ها در این سن سخت باشد، اما این برهه زمانی است که آنها می توانند سازش را درک کرده و به یکدیگر احترام بگذارند. دکتر کالپیدو اضافه می کند: ” کودکان در این سن بیشتر سعی می کنند تا مناقشات خود با دوستانشان را خودشان حل کرده و روند بازی شان را حفظ کنند و رفتار مثبتی را به یکدیگر نشان دهند”.

– شروع به درک احساسات کنند

کودک شما هنوز از هم بیش از همه از خود شما می آموزد، بنابراین هنگام تماشای تلویزیون و یا خواندن یک کتاب، احساسات متفاوت (خوشحال، غمگین، ترس و .. ) را برایش توضیح داده و روشن کنید. این به فرزندتان کمک خواهد کرد تا از احساسات خود و دیگران بیشتر آگاه باشد. همچنین، بچه ها با بوسه و ابراز محبت در هنگام نیاز، همدلی را شروع می کنند.

۴ سالگی

اکنون مهد کودک در حاشیه است و فرزند بزرگ شما شیوه های خودش را برای دوستی با همسالانش دارد. در این سن، او قادر است:

– به عضویت در یک گروه علاقه نشان دهد

فرزند شما اکنون خودش با دیگران بازی کرده و بیشتر با همسالان خود ارتباط برقرار می کند. کارشناسان می گویند که این مقطع، سن مناسب برای ثبت نام بچه ها در یک تیم ورزشی مانند فوتبال یا سایر رشته های توپی است. دکتر ویتنبرگ می گوید: “فعالیت هایی را انتخاب کنید که قوانین یا محدودیت های زیادی ندارند. در غیر این صورت این محدودیتها می تواند این تجربه را برای آنها ناخوشایند کرده و آنها هرگز نخواهند دوباره بازی کنند”.

– وسایلش را به اشتراک گذاشته و همکاری بیشتری با دیگران داشته باشد

هنوز جنگ بر سر تصاحب اسباب بازی وجود خواهد داشت، اما کودک تا حدی می تواند مفهوم اشتراک را درک کرده و در انتظار نوبت او باشد. دکتر کالپیدو می گوید: ” افزایش آگاهی از ذهن دیگران که به کودکان اجازه می دهد تا مهارت های مذاکره، حل شفاهی اختلافات، ادراک وضعیت عاطفی گروه و تطبیق با رفتارهای دیگر کودکان را فراهم کند، در این سن رخ می دهد”.

– ابراز محبت و مهربانی کند

در حال حاضر، کودک به شما ابراز علاقه کرده و نسبت به خانواده و دوستانتان مهربان است، مخصوصاً وقتی که آنها را آشفته می بیند. دکتر کالپیدو می گوید: ” کودکان در این سن در رفتارهای اجتماعی مانند به اشتراک گذاری و ابراز همدردی، بیش از پیش مشارکت می کنند”.

– استقلال بیشتری داشته باشد

شما می خواهید فرزندتان مستقل باشد، اما او اغلب بدترین زمان را برای انجام کارهای خود انتخاب می کند، مانند زمانی که او اصرار دارد که خودش لباسش را بپوشد، در حالیکه دیر شده است یا می خواهد اسباب بازیش را خودش جمع کند، اما آن را در جای اشتباه قرار می دهد. با این حال باید بدانید که مخصوصاً وقتی کودک بزرگتر می شود، داشتن حس راحتی و اعتماد به نفس نسبت به قابلیتهایش، بخش مهمی از موفقیت در برقراری ارتباطات اجتماعی است.