راشیتیسم همان ضعف و نرمی استخوان در کودکان است که معمولا به دلیل کمبود طولانی و شدید فرم فعال ویتامین D ایجاد می گردد. این نرمی و ضعف در بالغین اصطلاحا استئومالاشی نامیده می‌شود. ویتامین D یکی از انواع ویتامین های محلول در چربی و عامل اصلی در ساخت یک استخوان مستحکم و قوی محسوب می گردد.
علائم و علت نرمی استخوان در کودکان
کمبود در فرم فعال ویتامین D باعث اختلال در تامین غلظت های مناسب کلسیم و فسفر در استخوان و نهایتا سبب نرمی استخوان در کودک نوپا می گردد. بدن ما در برابر عدم تعادل کلسیم و فسفر خون بسیار حساس است. زمانی که بدن با کمبود کلسیم و فسفر مواجه می گردد با جذب کلسیم و فسفر از استخوان ها و انتقال آن ها در خون با این کمبود مقابله می کند که این امر باعث نرمی و ضعف استخوان ها گردیده و نهایتا منجر به تغییر شکل و ناهنجاری استخوان های بدن، انحنا در استخوان های بلند بدن و ایجاد اختلال در فرم ستون مهره ها می گردد. گاها برخی از این ناهنجاری های استخوانی نیازمند جراحی ترمیمی نیز می باشند.
علائم نرمی استخوان در کودکان چیست؟
کمبود ویتامین D ماه ها قبل از بروز علائم بالینی نرمی استخوان وجود دارد. در صورت بروز علائم بالینی عبارتند از:
تغییر فرم اسکلت بدن: این تغییر شکل (دفورمیتی) شامل پاهای پرانتزی، انحنای غیرطبیعی در مهره ها، تغییر شکل لگن و برآمدگی قفسه است.
استخوان های شکننده: شکستگی استخوان کودک از موارد شایع بر اثر نرمی استخوان است.
نقص در رشد: تاخیر در رشد با انحنای رشد طولی قد و اندام ها از نتایج نرمی استخوان است.
بیشتر بخوانید: مراحل رشد حرکتی کودک ؛ از تولد تا راه رفتن
مشکلات بهداشتی دندان: این مشکلات شامل نقص در ساختمان دندان ها، افزایش پوسیدگی دندان ها و تاخیر در فرم‌گیری دندان ها می باشد.
درد استخوان ها: شامل دردهای مبهم استخوانی به همراه دردهای موضعی بر روی استخوان های ستون مهره، لگن و پاها می باشد.
ضعف عضلات: کاهش قدرت عضلانی که خود باعث اختلال در راه رفتن می گردد.
علل نرمی استخوان کدامند؟
ویتامین D مانند یک هورمون باعث تنظیم سطوح فسفر و کلسیم در استخوان ها می شود. بدن ما از دو طریق ویتامین D را جذب می کند.
نور خورشید: پوست بدن ما نوعی ویتامین D تولید می کند که با قرار گرفتن در معرض نور خورشید به فرم فعال ویتامین D یعنی D3 تبدیل می گردد. این رایج ترین راه دستیابی به ویتامین D در نوجوانان و بالغین است.
مواد غذایی: دستگاه گوارش ویتامین D موجود در مواد غذایی و یا مکمل های غذایی مانند مولتی ویتامین را جذب می کند.
در حال حاضر کمبود ویتامین D رژیم غذایی، شایع ترین علت نرمی استخوان در کشور ما محسوب می گردد که با افزودن مکمل های حاوی ویتامین D جبران می گردد. اخیرا علل مدیکال (طبی) نیز به دو مورد فوق اضافه گردید. مثلا متعاقب جراحی های اختصاصی مانند برداشتن معده (گاستروتومی) و یا بیماری هایی نظیر سلیاک که در آن روده قادر به جذب ویتامین ها از مواد غذایی نمی باشد.
بیشتر بخوانید: کودکان چقدر به ویتامین D نیاز دارند؟
سایر علل نادرتر نرمی استخوان عبارت است از:
هیپوفسفاتمی(Hypophosphatemia) وابسته به کرموزوم X (نرمی استخوان فامیلیال) که یک فرم ارثی نرمی استخوان بوده و به علت ناتوانی کلیه ها در باز جذب فسفر ایجاد می گردد.
کمبود تماس با نور آفتاب که در اکثر افرادی که از دریافت اشعه کافی نور خورشید به هر نحوی محرومند مثلا زندگی در طبقات زیرین ساختمان ها که فاقد نور طبیعی اند و یا زندگی در مناطق سردسیر به دلیل پوشش زیاد و یا استفاده ی مکرر از کرم های ضد آفتاب.
عوامل خطر زای (ریسک فاکتورهای) ایجاد کننده نرمی استخوان کدامند؟
کودکان ۶ تا ۲۴ ماه بیشتر از هر رده سنی دیگری در معرض خطر ابتلای به نرمی استخوان قرار دارند چون این گروه سنی در مرحله رشد سریع قرار داشته و همانگونه که عنوان گردید ویتامین D، فسفر و کلسیم نقش بسیار مهمی را در رشد ایفا می کنند.
کمبود ویتامین D: کودکان شیر مادر خوار که به جز شیر مادر سایر ترکیبات حاوی ویتامین D را دریافت نمی کنند در معرض خطر نرمی استخوان قرار دارند. تماس با اشعه نور خورشید در تولید مقادیر ضروری ویتامین D فعال بسیار موثر است. ولی آفتاب سوختگی و سرطان های پوست، کودکان در معرض نور شدید آفتاب را تهدید می کند. استفاده مکرر از کرم‌های ضد آفتاب باعث کاهش چشمگیری در جذب ویتامین D در کودکان می گردد.
کمبود کلسیم و فسفر: کودکانی که فسفر و کلسیم کافی را از رژیم غذایی خود دریافت نمی کنند در معرض خطر ابتلای به نرمی استخوان قرار دارند. دسترسی به شیر و فرآورده های لبنی دیگر نظیر بستنی و آب میوه مانند آب پرتقال از ابتلای به آن می کاهد.
بیشتر بخوانید: کمبود کلسیم باعث تغییر شکل اندام در کودکان می شود
تشخیص بیماری نرمی استخوان بر چه اساسی است؟
پزشک معالج از طریق معاینه فیزیکی، تست های آزمایشگاهی، یافته های رادیولوژیکی و اطلاع از سابقه فامیلی قادر به تشخیص ارزیابی و درمان نرمی استخوان کودک شماست.
کودکان ۶ تا ۲۴ ماه بیشتر از هر رده سنی دیگری در معرض خطر ابتلای به نرمی استخوان قرار دارند چون این گروه سنی در مرحله رشد سریع قرار داشته و همانگونه که عنوان گردید ویتامین D، فسفر و کلسیم نقش بسیار مهمی را در رشد ایفا می کنند.
بیشتر بخوانید: پوکی استخوان در کودکان و انواع آن
عوارض ناشی از نرمی استخوان چیست؟
نرمی استخوان با تشخیص به موقع قابل درمان است ولی در صورت عدم تشخیص و یا تاخیر در تشخیص با یکسری عوارض شدید و جدی همراه خواهد بود که عبارتند از:
۱- تاخیر در تکامل و مهارت های حرکتی کودک
۲- تاخیر در رشد و نمو
۳- افزایش استعداد به عفونت های جدی
۴- بدشکلی و ناهنجاری های استخوانی
۵- کوتاهی قد ناشی از تاخیر و اختلال در رشد
۶- تشنج
۷- خرابی دندان ها
درمان چگونه است؟
هدف از درمان نرمی استخوان اصلاح اختلال زمینه ای و جلوگیری از عوارض بیماری است. جایگزینی مناسب ویتامین D فعال، فسفر و کلسیم معمولا در عرض چند هفته باعث بهبودی می گردد (در صورتی که تشخیص به موقع صورت گیرد).
استفاده از مواد غذایی حاوی مقادیر مناسب فسفر و کلسیم مانند آب پرتقال، ماهی، فرآورده های شیری و مکمل های غذایی بسیار مناسب است. استفاده منظم از نور آفتاب بسیار موثر است که بهترین آن نور متوسط آفتاب است. به خاطر داشته باشیم که تماس مستقیم با نور شدید آفتاب در شیرخواران زیر ۶ ماه به هیچ عنوان توصیه نمی گردد. در این رده سنی استفاده منظم از قطره های ویتامین A+D توصیه می گردد. میزان کلسیم، فسفر و ویتامین D دریافتی براساس سن و وزن تعیین می گردد. به دلیل عوارض ناشی از مصرف نابجای این مواد توصیه می گردد که حتما با پزشک متخصص قبل از استفاده آن ها هماهنگی صورت گیرد.
در مواردی که نرمی استخوان منجر به ناهنجاری های استخوانی و اختلال در انحنای مهره ها و یا فرم اندام ها گردد استفاده از آتل های مخصوص و در صورت عدم پاسخ، درمان جراحی ضروری است.
