خبر تأثربرانگیزی بود. نوزاد هفت ماهه در بلژیک به دلیل سوءتغذیه جان خود را از دست داد و والدین او به شش ماه حبس تعلیقی متهم شدند. برخلاف تصور بعضی از ما که سوءتغذیه را اغلب مربوط به افراد کم درآمد و فقیر می‌دانیم، اتفاقا این کودک بر اثر تغذیه نادرست جان خود را از دست داده بود. والدین این کودک گمان می‌کردند تغذیه نوزاد با شیر گیاهی کفایت می‌کند. طبق گفته والدین این نوزاد، فرزندشان به لاکتوز و گلوتن آلرژی داشته است، به همین دلیل از شیر گیاهی استفاده کردند.
ارزش غذایی شیر گیاهی
دکتر کورش جعفریان، متخصص تغذیه و رژیم درمانی بعد از شنیدن این واقعه می‌گوید: چیزی به اسم شیر گیاهی نداریم. محصولات ترکیبی با نام شیرسویا، شیر بادام و … هیچ کدام قابل مقایسه با کیفیت شیر مادر یا شیر دام نیستند. به‌همین دلیل نمی‌توانند جایگزین شیر طبیعی شوند.
وی ادامه می‌دهد: تولیدکنندگان به مدد فناوری، یک شیر با پایه سویا تهیه و کمبودهای این نوع شیر را به آن اضافه کردند.یعنی کلسیم، آهن، منیزیم یا هر چیز استانداردی که کم دارد را به آن اضافه کردند. این متخصص تغذیه درباره نحوه تهیه شیرهای گیاهی می‌گوید: پایه تهیه این شیرها مایعاتی است که از گیاه مربوط می‌گیرند و کیفیت آن را به شیردام یا مادر نزدیک می‌کنند، اما به هیچ عنوان این شیرها حتی با بالاترین سطح کیفیت نمی‌توانند جایگزین شیر مادر یا دام شوند.
حساسیت به شیر
کودکان زیادی هستند که به دلیل حساسیت به لاکتوز و مواد قندی نمی‌توانند شیر مادر بخورند؛ چرا که با عوارضی همچون دل درد، حساس‌شدن روده، استفراغ و… مواجه می‌شوند. به دلیل این حساسیت که منشأ آن به گفته متخصصان می‌تواند ارثی باشد، نوزاد باید از شیرخشک بدون لاکتوز استفاده کند.
استفاده از این نوع شیرها در صورتی که شبیه شیر مادر شده باشند و برای کودک نیز مشکلی ایجاد نکند، قابل استفاده است. به گفته دکتر جعفریان، اغلب کودکانی که به شیر مادر حساسیت دارند به شیرسویا و سایر شیرهای ترکیبی نیز حساسیت دارند. با توجه به این موضوع، واکنش‌های کودک به شیر جایگزین باید مداوم توسط والدین چک شود.
تغییر تغذیه از ۶ ماهگی به بعد
با این فرض که کیفیت بالای شیرمادر کاملا پاسخگوی نیازهای یک نوزاد تا شش ماهگی است، متخصصان صرفا بر مصرف شیرمادر در ماه‌های اول زندگی کودک تأکید دارند. دکتر جعفریان خاطرنشان می‌کند: این توصیه برای زمانی است که شیرمادر نیاز کودک را برطرف می‌کند. در صورت احتمال سوءتغذیه، پزشک خوراکی‌های کمکی مناسب با شرایط کودک را توصیه می‌کند.
بعد از شش ماهگی، دیگر صرفا مصرف شیر موضوعیت ندارد و استفاده از لبنیات به اشکال مختلف دوغ، کشک، پنیر باید وارد سبدغذایی شود. کودکی که یک سالگی را به پایان می‌رساند، امکان استفاده از جایگزین‌های شیر را دارد.
لبنیات جایگزین شیر
در سنین مختلف نیاز افراد نسبت به مصرف شیر و لبنیات متفاوت است. سن و وزن مهم ترین معیار تعیین میزان مصرف است. به عنوان مثال یک نوجوان در حال رشد، ممکن است نیاز به مصرف روزانه چهار لیوان شیر و لبنیات داشته باشد. همان‌گونه که یک فرد ورزشکار می‌تواند پنج تا شش واحد لبنیات مصرف کند.
دکتر جعفریان ادامه می‌دهد: افرادی هستند که سیستم گوارش آنها به شیر آلرژی دارد.این گروه می‌توانند انواع لبنیات را همچون پنیر، ماست و کشک جایگزین شیر کنند یا حتی با تجویز پزشک قرص لاکتوز مصرف کنند. بنابراین حساسیت به شیر به معنای حذف مصرف کلسیم از سبد غذایی نیست.
ارزش غذایی شیر
برخی از ما ارزش غذایی شیر را فقط کلسیم موجود در آن می‌دانیم، در صورتی که شیر حاوی دو نوع پروتئین بسیار با‌کیفیت با نام‌های کازئین و وی است. کازئین در جلوگیری از شکسته شدن پروتئین‌ها و حفظ بافت‌های عضلانی کمک می‌کند و وی در سنتز پروتیئن‌های بدن نقش ایفا می‌کند.
دکتر جعفریان با تأکید بر این که کلسیم موجود در شیر در هیچ ماده غذایی دیگر وجود ندارد، می‌گوید: بچه‌ها روزانه حداقل ۶۰۰ میلی‌گرم و یک بزرگسال به ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ گرم شیر مطابق با جثه و وزن خود نیاز دارد. فسفر، پتاسیم، منیزیم، ویتامین‌ها A,B,E عناصر دیگری هستند که در تولید انرژی به بدن کمک می‌کنند.
این متخصص تغذیه درباره میزان مصرف شیر توسط زنان باردار می‌گوید: این گروه روزانه به چهار لیوان شیر نیاز دارند.مصرف روزانه دو تا سه لیوان شیر برای زنان یائسه بسیار مناسب است. البته در صورت ابتلای فرد به پوکی استخوان یا بیماری‌های خاص دیگر، میزان مصرف شیر توسط پزشک تعیین می‌شود.
انواع شیر
موقع خرید شیر شاید بارها وسوسه شده باشید که شیر کم چرب بخرید یا پرچرب و تردید داشته‌اید کدام مفیدتر است. دکتر جعفریان در پاسخ به این پرسش می‌گوید: چربی موجود در شیر گاو، ۸ درصد چربی دارد. تولیدکنندگان ابتدا در کارخانه چربی آن را اسکیم می‌کنند یعنی میزان چربی را روی ۲ درصد ثابت می‌کنند. وی ادامه می‌دهد: سپس کارخانه دار بر حسب نوع شیر پرچرب یا نیم چرب بودن به این درصد، چربی‌های جایگزین دیگر اضافه می‌کند که در گذشته این چربی توسط پالم تأمین می‌شد؛ بنابراین در شیرهای پرچرب تنها ۲درصد شیر طبیعی است و مابقی آن از چربی‌های استاندارد جایگزین استفاده می‌شود.
این متخصص تغذیه درباره کاهش جذب کلسیم با مصرف شیرپرچرب می‌گوید: مصرف هر کدام از انواع لبنیات، مزایا و معایبی دارد. درست است که لبنیات پرچرب مانع جذب کلسیم می‌شود، اما به همان میزان حاوی ویتامین‌های دیگر نیز است .ضمن آن که لبنیات پرچرب کلسترول، انرژی و چاقی به همراه دارند.
شیر، جایگزین گیاهی ندارد
بارها شنیده ایم، افراد به یکدیگر توصیه می‌کنند تا به جای مصرف شیر از جایگزین گیاهی استفاده کنند، اما دکتر مهدی میرغضنفری، متخصص فیزیولوژی و مدیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران با رد این توصیه‌ها می‌گوید: این توصیه کاملا غلط و غیرعلمی است. متاسفانه این روزها عده‌ای با معرفی خودشان به عنوان طبیب سنتی، با تخریب ذهن مردم، اطلاعات غلط را ترویج می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: این افراد به همه توصیه می‌کنند شیر، ماست و دوغ برای مردم بد است و همه باید ارده و عسل و… مصرف کنند. این تصورات کاملا غلط است. شیر یک غذای کامل و بر خلاف تصور عموم، پایه مزاجی آن گرم و تراست و به قدری کامل است که مصرف خالی آن به‌عنوان یک منبع غذایی غنی برای همه سنین توصیه شده است.
