خواندن کتاب برای نوزاد و کودکان نوپا و به طور کلی تر قصه گویی برای کودکان زیر هفت سال یکی از مهم‌ترین کارهایی است که والدین باید برای کمک به رشد عقلی فرزندانشان انجام دهند.
افزون بر این، کتاب خواندن با کودک باعث می‌شود شما زمان شادی را با کودکتان سپری کنید و البته تجربه شگفت‌انگیز پیوند میان شما و فرزندان را برایتان به ارمغان می‌آورد. اگرچه برای ایجاد این پیوند، جز کتاب خواندن، کارهای بسیار زیاد دیگری هم می‌توانید همراه با کودکتان انجام دهید؛ اما با آماده کردن فضای کتابخوانی و پیمودن مراحل لازم برای جذاب‌تر کردن این فعالیت، در این راه بسیار موفق‌تر عمل خواهید کرد.
روش اول
تعاملی کردن کتابخوانی
نخستین روش خواندن داستان برای کودکان نوپا، خواندن تعاملی کتاب است.
۱. به آرامی و شمرده‌شمرده کتاب بخوانید: هنگام خواندن کتاب، مطمئن شوید که سرعت خواندنتان زیاد نیست. افزون بر این، کلمه‌ها را با دقت و به درستی تلفظ کنید. با این روش کودک شما با توجه به سنی که دارد، می‌تواند خواندن شما را بهتر دنبال کند. آرام خواندن کتاب باعث می‌شود زمانی را که با هم سپری می‌کنید برای هر دو نفر شما آرامش‌بخش و مفرح باشد. درنهایت اینکه عجله نکنید! اگر برای خواندن کتاب عجله کنید، این فعالیت برای شما و فرزندتان پراضطراب خواهد بود.
۲. تمرکزتان را روی خواندن دقیق همان واژه‌ها نگذارید. موقع خواندن قصه برای کودک نوپا نگران خواندن کلمه به کلمه داستان نباشید. مهم‌تر از آن این است که ایده اصلی داستان را به کودک منتقل و او را به سوی داستان جذب کنید. تمرکز بر تک‌تک واژگان کتاب، نه تنها شما را از این هدف دور می‌کند؛ بلکه جذابیت آن قصه کودکانه و کتاب خوانی را هم برای کودکتان کم‌رنگ می‌کند.
- اگر مایلید، جملات کتاب را به زبان خودتان برای کودک نقل قول کنید.
- جملات یا مفاهیم دشوار را به زبان خودتان به کودک بیان کنید.
- مفاهیم آشنا را با کلام و یا دیدگاه فرهنگی خاص خانواده خودتان به کودک بیان کنید.
۳. هنگام کتابخوانی برای کودکان نوپا یا حتی کودکان بزرگتر، از صدا و حرکت دستتان استفاده کنید: در زمان خواندن سعی کنید با آنها تعامل داشته باشید. برای رسیدن به این هدف می‌توانید در لحن خواندنتان تغییراتی بوجود آورید، صدایتان را زیر و بم و بالا و پایین کنید یا کارهای این چنینی دیگری انجام دهید. افزون بر این می‌توانید از حرکت دست‌هایتان برای القای هیجان بیشتر هنگام داستان‌گویی استفاده کنید. هنگامی که این کار را انجام می‌دهید، در می یابید که کودکتان بسیار به این فعالیت علاقمند می‌شود.
۴. بگذارید کودک شما هنگام کتاب خوانی به کتاب دست بزند: کودکان نوپا به کتاب چنگ می‌زنند و گاهی آن را لمس می‌کنند، در‌حالی‌که بچه‌های بزرگتر به احتمال زیاد علاقه بیشتری به لمس کردن کتاب نشان می‌دهند. لمس کردن کتاب به این دلیل اهمیت دارد که به کودک فرصت می‌دهد به کتاب علاقه و دلبستگی پیدا کند و بیشتر در فرایند خواندن درگیر شود.
- هنگام کتابخوانی با کودکان نوپا به آنها کمک کنید که تصاویر، بافت‌ها، سطوح مختلف و صفحات کتاب را لمس کنند. کتاب‌هایی را انتخاب کنید که بافت‌های مختلف و اجزای برجسته‌ای دارند. همچنین شاید بهتر باشد در اوایل دوران رشد کودک، زمانی که شروع به چنگ‌زدن می‌کند، از کتاب‌های پلاستیکی یا پارچه‌ای استفاده کنید. برخی از کتاب‌های پارچه‌ای مانند: «کتاب کدوی قلقله زن»، «کتاب پارچه‌ای حیوانات»، «دکمه‌ها»، «دم‌های جنگلی»
- کودکان بزرگتر را تشویق کنید که در ورق زدن کتاب به شما کمک کنند.
۵. تصاویر را با دست به کودک نشان دهید: همان‌طور که کتاب را برای کودک می‌خوانید، با انگشت به عکس‌هایی از کتاب اشاره کنید که در پیوند با موضوع داستان هستند. به عنوان نمونه، اگر در صفحه‌ای از داستان درباره سیب چیزی نوشته شده است، با دست به عکس آن اشاره کنید. سپس، فرزندتان را هم تشویق کنید که آن تصویر را لمس کند. با اشاره کردن به تصاویر آنچه که درباره آن صحبت می‌کنید، کودک را به حرف زدن وامی‌دارید و با این کار ذخیره دایره واژگان او را پایه‌گذاری می‌کنید.
۶. از کودک بپرسید: هنگام کتابخوانی برای کودکان درنگ کنید و از آنها پرسش کنید. پرسش‌ها، تجربه کتابخوانی را برای کودک سرگرم کننده تر و تعاملی تر می‌کنند و شاید حتی باعث تحریک علاقه او هم بشود. درحقیقت، زیاد مهم نیست که کودک پرسش شما را بفهمد یا حتی به آن پاسخ بدهد. پرسش‌ها بیشتر برای انتقال تجربه خواندن و در قالب گفت و گو میان شما و فرزندتان است.
روش دوم
مهیا کردن شرایط مناسب کتابخوانی برای کودکان نوپا
۱- کتابخوانی برای کودکان نوپا را به طور روزانه انجام دهید: اگرچه شاید مشکل بتوان زمانی برای کتاب خواندن پیدا کرد؛ اما باید خواندن روزانه کتاب را در فهرست کارهای روزانه خود قرار دهید. درواقع چیزی که لازم دارید، وجود خودتان، کودکتان، یک کتاب و چند دقیقه زمان است.
- نگران خواندن کل کتاب برای کودک نباشید.
- اگر وقت شما کم است، پنج دقیقه هم برای این کار کفایت می‌کند اما اگر زمان بیشتری در اختیار داشتید حتما بین پانزده تا سی دقیقه در روز برای کودک کتاب بخوانید.
۲- زمانی را برای کتاب خواندن انتخاب کنید که کودک شما آرام و هوشیار است: قبل از هرچیز اطمینان پیدا کنید که کودکتان غذا خورده، جایش خشک است و خوابش کامل بوده است. اگر کودک شما هوشیار باشد از این تجربه کتابخوانی استفاده بیشتری خواهد کرد.
- اگر موقع خواب یا چرت زدن روزانه برای کودک کتاب می‌خوانید، این برنامه را موقعی که کودک هوشیار است هم ادامه دهید.
۳- فضای مناسب کتابخوانی برای کودکان انتخاب کنید: وقت کتاب خواندن که شد ، فضایی آرامش‌بخش و مناسب مانند محل استراحت کودک پیدا کنید. این فضا باید نسبتا آرام باشد و محل راحت و مناسبی برای نشستن شما و کودکتان به همراه نور کافی برای کتاب خواندن داشته باشد. از رفتن به فضاهایی که حواس شما و کودکتان را پرت می‌کند، اجتناب کنید.
- به بقیه افراد خانواده بگویید که آن موقع، زمان مطالعه شما است.
- حیوانات خانگی را در اتاق دیگری نگه دارید تا حواس شما یا کودک را در زمان مطالعه پرت نکنند.
- تلفن همراه خود را بی صدا کنید یا آن را در اتاق دیگری بگذارید.
۴- نوزاد یا کودک نوپای خود را روی پایتان بگذارید: کودک را به حالت نشسته یا درازکش روی پاهایتان قرار دهید یا او را روبه‌روی بدن خود بنشانید. به این ترتیب می‌توانید کتاب را مقابل چشم فرزندتان بگیرید. اهمیت این موضوع در این است که کودک نزدیک بودن به شما را حس می‌کند و هنگامی که کتاب را می‌خوانید آن را می‌بیند.
۵- کتاب مناسب و باکیفیت پیدا کنید: مهم‌ترین بخش کتابخوانی برای کودک این است که کتابی مناسب سن او تهیه کنید. همه کتاب‌ها مناسب تمامی گروه‌های سنی کودکان نیستند. پس سطح سنی کودک خود را در نظر بگیرید و سپس کتابی مناسب گروه سنی خودش برای او انتخاب کنید.
- کتاب تصویری انتخاب مناسبی برای کتابخوانی برای کودکان نوپا و نوزادان است. کتابی را انتخاب کنید که متن کمی داشته باشد یا اصلا متنی نداشته باشد و دربرگیرنده تصاویری مناسب گروه سنی ۰ تا ۶ ماهه باشد. کتاب‌های مناسب برای این گروه سنی کتاب‌هایی مانند «مجموعه مقوایی اِما»، «نخستین کتابخانه من» و «دانشنامه نوزاد و نوپا» و مجموعه کتاب‌های «خرگوش کوچولو» هستند.
- برای کودکان ۷ تا ۱۲ ماهه ، می‌توانید کتاب‌هایی را انتخاب کنید که در آنها از واژگانی استفاده شده که او به طور روزمره از آنها استفاده می‌کند. مثلا ، کتاب‌هایی که در آنها از کلماتی نظیر «مامان» ، «بابا» یا «شیر» زیاد استفاده شده است. مثال «مامان چه‌قدر دوستم داری»، «مامان من کیه»، «این ظرف شیر مال کیه»
- برای کودکان ۱۳ تا ۱۸ ماهه کتاب‌هایی را انتخاب کنید که در هر صفحه از آن فقط یک یا دو جمله نوشته شده باشد. مانند کتاب «چه و چه و چه یک بچه»، «مجموعه لئو و پوپی»، «وقتی زبان باز کنم»، «رفتم به باغی»
هروقت کودک ابراز کرد که از خواندن خسته شده است، باید آن را متوقف کنید. اگر به زور برای کودک کتاب بخوانید، او همواره از کتاب خوانی تصور بدی پیدا می‌کند و در آینده نسبت به کتاب خواندن بی میل می‌شود. پس اگر به نظر می‌رسد که کودکتان گرسنه است یا جایش را خیس کرده است ، گریه می‌کند یا چیز دیگری توجهش را جلب کرده، از کتاب خواندن دست بکشید.
در ادامه برخی از کتاب‌های مناسب گروه سنی صفر تا ۲ سال معرفی می شوند. جهت تهیه می توانید به لینک خرید کنار هر کتاب مراجعه کنید:
چه و چه و چه یه بچه (خرید از کتاب هدهد)
رفتم به باغی (خرید از کتاب هدهد)
نخستین کتابخانه من (خرید از کتاب هدهد)
مجموعه مقوایی اِما (خرید از کتاب هدهد)
دانشنامه نوزاد و نوپا (خرید از کتاب هدهد)
مرغ سرخ پاکوتاه (خرید از کتاب هدهد)
مامان من کیه (خرید از کتاب هدهد)
این ظرف شیر مال کیه (خرید از کتاب هدهد)
کتاب پارچه‌ای حیوانات (خرید از کتاب هدهد)
کتاب پارچه‌ای کدو قلقله‌زن (خرید از کتاب هدهد)
کتاب پارچه‌ای دکمه‌ها (خرید از کتاب هدهد)
کتاب پارچه‌ای دم‌های جنگلی (خرید از کتاب هدهد)
