کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یک سازمان دولتی و بنا نهاده در سال ۱۳۴۴است. بنیانگذاران فرح پهلوی، لیلی امیرارجمند هستند. دفتر مرکزی سازمان تهران، خیابان حجاب است. محدودهٔ فعالیت ها سراسر ایران است.
از محصولات این سازمان می توان به کتاب، فیلم‌های کوتاه، بلند، زنده، مستند، پویانمایی، نوار موسیقی، نمایش عروسکی، سرگرمی های سازنده، اسباب‌بازی و نرم‌افزارهای آموزشی رایانه‌ای اشاره کرد.
- وظایف کانون بر پایه اساسنامه
- بنیاد مراکز عرضه کتاب و آموزش‌های فرهنگی و هنری ویژه کودکان و نوجوانان در نقاط مختلف کشور
- گسترش و تکمیل کتابخانههای عمومی ثابت و سیار
- همکاری با سازمان‌ها برای ایجاد بخش‌های ویژه کودکان و نوجوانان
- تهیه و چاپ محصولات دیداری و شنیداری
- فراهم‌آوردن وسایل و کلاسهای آموزشی
- تولید، خرید، پخش، نمایش و فروش فیلم‌های سینمایی و تاتر مخصوص کودکان و نوجوانان
گشایش کتابخانههای سیار و پستی برای عرضه کتاب مناسب به کودکان و نوجوانان در روستاها و منطقه‌های محروم و همکاری با سازمان‌هایی که خدمات مشابهی ارائه می‌کنند
کمک به توسعه و ترویج ادبیات و هنر کودکان و نوجوانان از طریق تشویق نویسندگان و طراحان، هنرمندان، ناشران، و همکاری با آنها
همکاری با همه سازمان‌های ایرانی و غیرایرانی که هدف‌های آنها با اهداف کانون مشابه است
گوشه‌ای از سالن شطرنج کانون
ایجاد کانون به دنبال چاره‌اندیشی برای پرکردن هنگام فراغت گروه نوجوانان ایران و فراهم‌آوردن آموزش و سرگرمی برای آنها بود. هم چنین در راستای فراگیر کردن فرهنگ کتاب‌خوانی بین کودکان و نوجوانان و با حمایت شرکت ملی نفت ایران و وزارت آموزش و پروش راه‌اندازی شد.
تا پیش از بنیان کانون پرورش فکری کودکان و نو جوانان در ایران برای ادبیات کودک و نوجوان جایی ویژه نبود و ادبیات کودک شامل داستان‌هایی بوده که از طریق قصه‌گویی شفاهی به کودکان گفته می‌شد. با تاسیس این کانون، برای نوشتن ادبیات کودک و نوجوان، از نویسندگان، روزنامه‌ها و شعرا دعوت گسترده‌ای به عمل آمد. کانون از همکاری کشورهایی چون فرانسه، ایالات متحده آمریکا و مجارستان (در زمینه نقاشی کتاب کودکان) استفاده‌های فراوان برد.
کانون پرورشی زیر نظر هیئت مدیره و مدیر عامل اداره می‌شد. سازمان کانون بدین قرار بود: امور اداری، کتابخانهها، چاپ کتاب، سینما، تاتر، جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان، پژوهش‌های فرهنگی و هنری، بایگانی فیلم، روابط عمومی و امور تدارکات و انبار.
- کتابخانهها
- کتابخانه سیار کانون در میان کودکان لر
- پخش کتاب بین کودکان عشایر
- برنامه موسیقی در یکی از کتابخانههای کانون
- کتابخانه عباسی
- نمونه‌ای از کتاب‌های کانون پرورش
پیشینه
لیلی امیرارجمند با پایان تحصیلات در بازگشت به ایران از فرح پهلوی که دوست و همکلاس قدیمی او در مدرسه رازی تهران بود، تقاضا کرد موقعیتی به او داده شود که بتوانند کتابخانه ای برای بچه ها درست کند. در آن زمان پارک فرح در زمین باغ جلالیه در دست ساخت بود و فرح دستور داد تا بخشی از زمین باغ در اختیار وی گذاشته شود. به این صورت ساختمان اولین کتابخانه کودک در ایران آغاز شد. هم زمان با پایان ساختمان کتابخانه پارک فرح، چندین کتابخانه دیگر در دبستان های جنوب شهر تهران برپا شد. به صورتی که هم پسرها و هم دخترهای مدارس اطراف بتوانند به آن کتابخانه ها دسترسی داشته باشند.
کتابخانه دوم در باغشاه در انبار یک دبستان آغاز به کار کرد. کودکان با کتاب و کتابخانه‌ای که به ویژه برای آنها ساخته شده بود در آغاز بیگانه بودند و رفته رفته به کتاب‌خوانی و کتابخانه خو گرفتند. تا سال ۱۳۵۷ بیش از بیست و نه کتابخانه ثابت و ده کتابخانه سیار در تهران گشوده شد که بیش از ده هزار عضو و روی هم رفته بیش از سه میلیون مراجع داشته است.
[irp posts=”3686″ name=”معرفی نشر افق”]
کتابخانههای کانون در تهران و شهرستان‌ها نه تنها جایی برای خواندن و به امانت گرفتن کتاب است بلکه جایی است که کودکان و نوجوانان می‌توانند میزان آگاهی و دانش خود را بیازمایند و نوآوری‌های خود را آزمایش کنند. کتابخانههای کانون برای بالا بردن آگاهی نوجوانان ایران در بخش‌های گوناگون برنامه‌های جالب دارند.
برنامه‌هایی دیگر به کوشش کانون برای پرورش استعدادهای کودکان و نوجوانان همانند داستان سرایی، آشنایی به کتاب‌های نوین چاپ شده، آشنایی با شخصیت‌های علمی و هنری و تاریخی ایران و جهان، آشنایی با سرزمین‌ها و قوم هاو ملت‌ها و نژادها، نمایش فیلم، برنامه‌های گفتگو و انتقاد در زمینه‌های گوناگون و درباره کتاب‌های کتابخانه، مسابقه‌های هوش و آمادگی ذهن، مشاعره، شطرنج، برگزاری نمایشگاه‌های گوناگون، بازدیدهای گروهی، آموزش نقاشی، آموزش موسیقی و گروه کُر بچه‌ها و آموزش فیلم‌سازی گسترش داده شد.
از سال ۱۳۵۱ مسابقه‌های موسیقی و هنرآموزان موسیقی و هم‌چنین مسابقه‌های تاتر کانون در آمفی‌تاتر پارک نیاوران به نمایش گذاشته شد.
از بهار ۱۳۴۶ با آغاز کار کتابخانه کودک در بابل کتابخانههای دیگری نیز در سرتاسر کشور پایه گذاری شد. در کنار کتابخانههای تهران و شهرستان‌ها، پروژه ایجاد کتابخانههای کودک روستایی نیز آغاز شد و کتابخانههای سیار روستایی نیز به راه افتاد. آمار نشان می‌دهد که بیش از ۱۲۷۱ روستا از این کتابخانهها بهره برده‌اند.
کانون از سال ۱۳۴۸ فعالیت‌های خود را در استان گیلان با بنای هشت کتابخانه شهری آغاز کرد. کتابخانههای کانون در شهرهای رشت، لاهیجان، بندر پهلوی، غازیان، رودبار، فومن، صومعه سرا، کتالم و سادات‌شهر، لشت نشا، آستانه اشرفیه، کوچصفهان، و آستارا گشوده شد. یک واحد پویای شهری و یک واحد پویای روستایی پنجاه دبستان و دبیرستان را در حومه رشت و شصت و پنج مدرسه را در شهر زیر پوشش داشت.
در کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گیلان در شهر رشت، بچه‌ها موسیقی سنتی کوچصفهان و لشت نشا و از روستاهای دیگر را اجرا کردند. نمایشگاه‌هایی که گویای زندگی مردم گیلان بود همواره برپا بود. در این نمایشگاه‌ها عروسک‌هایی از زنان و مردان گیلان از زن‌های کپورچالی و مردان روستایی حومه رشت و مردان چانچو نیز به نمایش گذاشته شد.
در حال حاضر تعداد مراکز فرهنگی، هنری کانون (کتابخانهها) شامل مراکز ثابت، سیار شهری و روستایی و کتابخانههای پستی به ۸۳۵ مرکز در سراسر ایران رسیده است.
انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
سرمایه اولیه برای شروع کار انتشارات کانون از عواید به دست آمده از ترجمه کتاب دخترک دریا ترجمه فرح پهلوی به دست آمد. درآن زمان مدیریت بخش انتشارات به فیروز شیروانلو سپرده شد که از مؤسسه انتشارات فرانکلین آمده بود. وی تحصیلاتش را در رشته جامعه شناسی هنر در انگلستان به پایان رسانده بود و در بازگشت به ایران به عنوان طراح و ویراستار کتاب در موسسه انتشارات فرانکلین مشغول به کار شد.
جشنواره های فیلم‌های کودکان و نوجوانان
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هماهنگ با دیگر فعالیت‌ها کوشش به برگزاری جشنواره جهانی فیلم‌های کودکان و نوجوانان نمود که برای رسیدن به هدف‌های زیر بود:
ساختن چشم‌اندازی کامل از فیلم‌های ویژه کودکان و نوجوانان در جهان
نمایش فیلم‌های برجسته از سرتاسر جهان که در آموزش و پرورش و یادگیری کودکان مفید باشد.
[irp posts=”2210″ name=”۷ راهکار برای افزایش هوش کودک”]
نخستین جشنواره جهانی فیلم‌های کودکان در آبان‌ماه ۱۳۴۵ به کوشش فرح پهلوی آغاز به کار کرد. در آبان‌ماه ۱۳۵۱ هفتمین جشنواره با ۱۲۰٬۰۰۰ کودک در تهران برگزار گردید. این جشنواره از سال ۱۳۵۰ در تهران و شهرستان‌ها برگزار می‌شد.
سینما
در سال ۱۳۴۹ مرکز سینمایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بنیان شد که در آن فیلم سازان و نقاش‌های جوان آغاز به ساختن فیلم برای کودکان نمودند. بخش سینما کوشش در پیشبرد انگیزه‌ها و سازندگی اندیشه و پرورش نگرش هنری داشت. انجام فعالیت‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در درخشش فیلم‌های ساخته شده به وسیله کانون در فستیوال پنجم، ششم و هفتم فیلم‌های کودکان و نوجوانان نشان داده شد.
در هفتمین فستیوال فیلم در آبان ۱۳۵۱ فیلم «سفر»، چهار جایزه و فیلم «گلباران» و «سیاه و سپید» از ساخته‌های مرکز سینمایی کانون هر یک، جایزه دریافت کردند. پیش از این جشنواره، فیلم «رهایی» ناصر تقوایی، برنده جایزه نخست جشنواره فیلم ونیز و جشنواره فیلم سانفرانسیسکو شد. فیلم «پسر و ساز و پرنده» نیز جایزه جشنواره ونیز را از آن خود کرد.
کلاسهای آموزش فیلم سازی برای کودکان و نو جوانان عضو کتابخانههای کانون در تهران بنیان شد. پس از نخستین دوره (که یک دوره سه‌ماهه بود)، فیلمی که یکی از تهیه کنندگان نوجوان کانون ساخته بود، از میان فیلم‌های فرستاده شده به «فستیوال جهانی فیلم‌های هشت میلیمتری» در شهر میلان در کشور ایتالیا برنده جایزه نخست شد. کانون جای کارگردانان، فیلم نویسان، فیلم سازان، فیلم انیمیشن سازان نامی پیش از سال‌های ۱۳۵۷ بود و شمار بسیاری از آموزش دیدگان کانون هم اکنون از نام‌های نامی در رشته خود هستند.
عباس کیارستمی یکی از کارگردانان ایران به استخدام مرکز سینمای کانون پرورش فکری کودکان و نو جوانان در آمد. وی در سال ۱۳۴۹ فیلم کوتاه نان و کوچه را ساخت. ۱۳۵۱ فیلم «زنگ تفریح» را به اکران آورد و ۱۳۵۳ با ساختن فیلم «مسافر» نامی شد.
نورالدین زرین‌کلک پدر فیلم‌های انیمیشن ایران از بنیان گذاران کانون پرورش فکری کودکان و نو جوانان بود.
از کارهای بهرام بیضایی که در کانون ساخته شد می‌توان عمو سیبیلو فیلم کوتاه، «سفر»، «رگبار»، «غریبه و مه» و «کلاغ» را نام برد. امیر نادری با فیلم ساز دهنی ۱۳۵۲ بر ارزش کارهای کانون افزود.
فرشید مثقالی در سال ۱۳۴۶ به کانون پیوست و تا سال ۱۳۵۷ فیلم‌های انیمیشن، پوستر فیلم و تصویر برای کتاب‌های کودکان کانون را ساخت که جوایز بیشماری را برد. علی اکبر صادقی با ساختن دو فیلم گلباران در سال ۱۳۵۰ و شاه خورشید ۱۳۵۳ به مرکز سینمای کانون جان داد.
بایگانی فیلم
در کنار جشنواره سینمایی که نامی‌ترین جشنواره جهانی ویژه کودکان بود، بایگانی برای گردآوری فیلم‌های برای کودکان و نوجوانان ساخت تا کار نمایش فیلم‌های ارزنده هنری را به فرم گسترده‌ای برای کودکان در سر تا سر ایران آغاز کند.
بایگانی فیلم کودکان از میان فیلم‌های برگزیده در هفت فستیوال فیلم کودکان، شماری فیلم‌های بلند و کوتاه خریداری کرد و برخی از آنان را به فارسی برگرداندند. این فیلم‌ها در روزهای تعطیل برای تماشاگران خردسال در تهران و شهرستان‌ها به نمایش گذاشته شد.
[irp posts=”3688″ name=”معرفی نشر چکه”]
تئاتر
از سال ۱۳۵۰ آغاز به کار کرد. تئاتر برنامه‌ایی از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که همواره در حال گسترش بوده و در راه پرورش ذوق و استعداد فرهنگی کودکان گام بر می‌دارد. برنامه‌های فشرده و گسترده‌ای پایه‌ریزی شده‌است تا نمایش‌هایی توسط کودکان برای کودکان به روی سن برود. ساختار سازمانی این مرکز واقع در پارک لاله تهران اکنون دچار تغییر شده است و مرکز تئاتر با عنوان مدیریت مرکز آفرینش‌های هنری و تئاتر کانون فعالیت می‌کند.
پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی
مرکز پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی در آغاز کار خود در سال ۱۳۵۰ کوشش کرد تا پایه‌های اساسی و استواری را برای برنامه فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بیابد. مرکز پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی کار خود را از راه بررسی نظری و عملی، پرسش نامه‌ها، مشاهده و گفتگوهای رو در رو انجام می‌دهد.
این مرکز دارای نه گروه پژوهشی است که در زمینه‌های برنامه‌ریزی فرهنگی، وسایل ارتباط گروهی در جامعه، محتوای سازمان آموزشی، دامنه از خود بیگانگی، میزان سنت‌گرایی و نوگرایی یا نوخواهی در جامعه، هنرهای بومی و قومی کار می‌کنند.
چاپ کتاب
سازمان چاپ کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با چاپ کتاب دخترک دریا» ترجمه فرح پهلوی در زمستان ۱۳۴۵ کار خود را آغاز کرد. کتاب‌های چاپ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا سال ۱۳۵۳ بیست و هشت جایزه ملی و جهانی را برد. جایزه در نمایشگاه‌های کتاب در یونسکو، بولونیا، براتیسلاوا، سندیکای چاپگران ژاپن و شورای کتاب کودک برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان افتخار آفرین بود. کانون پرورش فکری، استانداردهای جدیدی برای ادبیات کودکان و نوجوانان به جامعه ایرانی معرفی کرد که توسط بسیاری از ناشران دیگر دنبال شد.
پس از انقلاب
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا سال ۱۳۵۸ زیر نظر هیات مدیره و مدیرعامل فعالیت می‌کرد تا این که بر اساس جلسه ۳۱ اردیبهشت ۱۳۵۹ شورای انقلاب اسلامی ایران اساسنامه کانون با تغییراتی تصویب شد با گشایش روزهای زوج و فرد و به صورت یک شرکت دولتی، ابتدا نظارت آن به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سپس به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد.
نمایشگاه خیمه خورشید
نمایشگاه خیمه خورشید از جمله نمایشگاه های مهمی است که با هماهنگی و همکاری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به مناسبت ایام سوگواری امام حسین و واقعه عاشورا در محل دائمی خیابان حجاب برگزار شد. این نمایشگاه میزبان بسیاری از جمله دفتر مقام معظم رهبری شهردار نمایندگان مجلس شورای شهر و نویسندگان و هنرمندان بود. نمایشگاه کتاب خیمه خورشید به همت سیدمیثم آقاسیدحسینی مسئول نشست های تخصصی اجتماعی خیمه خورشید برگزار شد ،در روز بازدید به دلیل کتاب مردان مریخی و زنان ونوسی و کتابچه کوچک دموشاخ که یک جلد ماکت جهت معرفی در غرفه بود نمایشگاه را برای ساعاتی به تعطیلی و برخورد کشید گفتنی ست دمو شاخ یکی از آثار میثم حسینی بود.
پست الکترونیکی: info@kanoonparvaresh.com
سایت : http://www.kanoonparvaresh.com
