یکی از عوامل مؤثر در رشد ذهنی کودک، تقلید کودکان از دیگران است. بهعبارت دیگر، تقلید راه مؤثری برای یادگیری اعمال جدید است. چرا اصولاً کودکان تقلید میکنند؟
نظریهپردازان معاصر میگویند که تقلید پدیدهای عمومی است و مربوط بهتوانایی است که در ذات نوع بشر نهادینه شده است. درحقیقت، تقلید کودک مثل شنا کردن ماهی و پرواز پرندگان است که هر دو نمایانگر تواناییهای اولیهای است که در بطن انسان وجود دارد.
تقلید دو خصوصیت مهم دارد. اولاً باید تکرار رفتاری باشد که الگو (والدین) انجام داده است. ثانیاً باید انتخابی باشد، یعنی پاسخی که ما به آن تقلید می گوییم باید در برابر صرفاً یکی از رفتارهای الگو باشد نه در برابر تعداد زیادی از شرایط مختلف انگیزشی.
کودک یکساله نیز از حرکات و صداهای جدید و رفتارهایی که می بیند تقلید میکند. البته این موارد شامل رفتارهایی است که از عهدۀ انجام دادن آن بر می آید.
تقلید کودکان بین یک تا سه سالگی بیشتر میشود. در این دوره کودک علاوه بر اطرافیان خود، از سرمشقها و شخصیت های کارتونی نیز تقلید میکند. باید اضافه کرد عواملی که منجر به تقلید کودکان میشوند در سنین گوناگون متفاوتند.
• تقلید به منظور ایجاد کنش های متقابل اجتماعی
هنگامی که کودکی از والدینش تقلید می کند، والدین بهاو لبخند میزنند و متقابلاً از او تقلید می کنند. واکنش پدر یا مادر، رفتار تقلیدی کودک را افزایش می دهد و درنتیجه، گرایش کودک به تقلید کردن افزایش می یابد. کودکان بیشتر مایلند از عملی تقلید کنند که مورد تایید همه است، مانند غذا خوردن با قاشق.
• تقلید به منظور شبیه شدن به دیگران
همین که کودک وارد سومین سال زندگی اش می شود به تقلید از اعمال خاصی مبادرت می ورزد. کودکان دو و نیم ساله میدانند که بهبرخی از افراد شباهت دارند و به گروه خاصی تعلق دارند. برای مثال، پسر بچۀ دو و نیم ساله میداند که شبیه پدرش است و تشخیص می دهد که موهای هر دوی آنها کوتاه است یا هر دو شلوار می پوشند، بنابراین از همجنسان خود تقلید می کند تا در آن گروه جایگاهی پیدا کند. این امر برای دختران نیز صادق است.
• برانگیختگی عاطفی
تقلید کودکان و خردسالان از والدینشان بیشتر از سایر بزرگسالان است، زیرا والدین مرجع ثابت تری برای برانگیختن عواطف خوشایند و ناخوشایند در کودکان هستند. به عبارت دیگر، افرادی که میت وانند کودک را شاد یا احساس ترس و خشم را در او ایجاد کنند بیشتر مورد توجه کودکان قرار می گیرند.
در بازی های کودکان نیز فرآیند مشابهی دیده می شود. برای مثال، اگر دو کودک سه ساله باهم بازی کنند و یکی از آنها فعالتر و دیگری آرامتر باشد، کودک ساکتتر از کودک فعالتر تقلید می کند. مثلاً اگر او از روی میز بپرد کودک ساکت تر نیز از روی میز خواهد پرید.
• تقلید برای دستیابی به هدف
تقلید کودکان ممکن است کوشش خودآگاهی برای کسب لذت، قدرت یا هر هدف دیگری باشد. کودک سه ساله از رفتار آزاردهندۀ کودک دیگر تقلید می کند، زیرا دیده است که چگونه این کودک با پرخاشگری توانسته است اسباب بازی را از دست کودکان دیگر بگیرد.
این گونه تقلید کودکان معمولاً بعد از سال دوم زندگی دیده می شود. بهاین ترتیب میتوان گفت که کودکان به تقلید از رفتار دیگری ترغیب میشوند، زیرا در فکر هدفی هستند که میخواهند با تقلید بهآن دست یابند.
– مراحل شکل گیری تقلید در کلام
مرحلۀ اول (آمادگی بازتابها)
برای اینکه کودک بتواند تقلید کند نیاز بهتجربه دارد. بسیاری از متخصصان بر این باورند که تقلید موروثی است. در این مرحله تقلیدهای کودک بسیار جزئی و بهشکل بازتابی از رفتار دیگران است. برای مثال، با صدای گریۀ کودک، کودک دیگر نیز شروع بهگریه میکند، بدون آنکه عامل خارجی یا محرکی برای گریۀ کودک دوم وجود داشته باشد.
مرحلۀ دوم (تقلید های پراکنده)
در این مرحله، تقلیدهای کودک بهدلیل آنکه کودک تجربه بیشتری کسب کرده است، گستردهتر میشود. برای مثال، وقتی کودکی گریه میکند، اگر اطرافیان صدای نالۀ او را تقلید کنند، کودک گریه را قطع و شروع بهنالیدن میکند. این رفتار بعد از یک ماهگی در کودکان دیده میشود و آنها سعی دارند که از صداها و آواهای دیگران تقلید کنند.
مرحلۀ سوم (تقلید نظام دار)
در این مرحله، کودک آواهایی را تقلید میکند که به آواسازی خودش شباهت دارد. برای مثال، یک کودک هفت ماهه، سعی دارد آواهایی را بیان کند. این اصوات و آواها تقلیدی نیستند، بلکه خودِ کودک آنها را خلق و بیان میکند، مثل آواهای ماممام، بو بو و … .