کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان؛ این مؤسسه دولتی، فرهنگی، و هنری دارای وسیعترین شبکه کتابخانههای کودک و نوجوان و از مهمترین و معتبرترین تولیدکنندگان و ناشران کتابهای این دو گروه سنی در ایران، و تهیهکننده مهم فیلمها و سایر فرآوردههای فرهنگی برای کودکان و نوجوانان است.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دی ماه ۱۳۴۴ بهعنوان مؤسسهای فرهنگی، هنری، و غیرانتفاعی، زیرنظر دفتر فرح پهلوی (دیبا) تأسیس شد و پس از انقلاب اسلامی، همچنان به عنوان شرکتی دولتی وابسته به وزارت آموزش و پرورش به فعالیت خود ادامه میدهد.
وظایف آن طبق اساسنامه عبارتند از:
- تأسیس مراکز عرضه کتاب و آموزشهای فرهنگی و هنری مخصوص کودکان و نوجوانان در نقاط مختلف کشور
- توسعه و تکمیل کتابخانههای عمومی ثابت و سیار؛ همکاری با مؤسسهها برای ایجاد بخشهای ویژه کودکان و نوجوانان
- تهیه و انتشار محصولات سمعی و بصری؛ تدارک وسایل و کلاسهای آموزشی
- تولید، خرید، توزیع، نمایش، و فروش فیلمهای سینمایی و تئاتر مخصوص کودکان و نوجوانان
- ایجاد کتابخانههای سیار و پستی برای عرضه کتاب مناسب به کودکان و نوجوانان در روستاها و مناطق محروم و همکاری با سازمانهایی که خدمات مشابهی ارائه میکنند
- کمک به توسعه و ترویج ادبیات و هنر کودکان و نوجوانان از طریق تشویق نویسندگان و طراحان، هنرمندان، ناشران، و همکاری با آنها
- و همکاری با کلیه مؤسسههای ایرانی و غیرایرانی که هدفهای آنها با اهداف کانون مشابه است.
سازمان. کانون زیرنظر هیئت مدیره و مدیرعامل اداره میگردد که توسط “مجمع عمومی” انتخاب میشوند. این مجمع هر چهار سال یکبار تشکیل جلسه میدهد و شامل وزیران آموزش و پرورش، آموزش عالی، اقتصاد و دارایی، و نیز رئیس سازمان صداوسیماست. بخشهای مختلف کانون ذیل چهار معاونت “تولید”، “فرهنگی و استانها”، “پژوهش”، و “مالی و اداری” سازماندهی شدهاند.
۱- معاونت تولید.
شامل مدیریتهای زیر است:
الف. مدیریت انتشارات. در بدو تأسیس کانون، کتابخانه مخصوص کودکان بسیار کم و کتاب خوب کمتر از آن بود و هیچ سازمانی، چه خصوصی و چه دولتی، بهطور خاص در این زمینه فعالیت نمیکرد. پس انتشارات نخستین واحدی بود که بر پیکره اصلی اضافه شد و در زمستان ۱۳۴۵ کار خود را با انتشار تقریبآ همزمان دو کتاب مهمانهای ناخوانده نوشته فریده فرجام؛ و دخترک و دریا ترجمه فرح دیبا (پهلوی) آغاز کرد. این دو، کتابهای سادهای بودند و قدرت الگوسازی و ایجاد جریانات تازه را نداشتند.
به همین دلیل بود که کانون از نویسندگان و طراحان و نقاشان نخبه و نوگرا دعوت کرد. در ۱۳۴۶ با انتشار کتاب ماهی سیاه کوچولو نوشته صمد بهرنگی و تصویرهای فرشید مثقالی، در واقع “کتاب کانون” در معنای خاص آن متولد شد. کتابهای کانون به لحاظ متن، تصویر، طراحی جلد، و صفحهآرایی تحولی در کار تولید کتاب کودک در ایران پدید آورد و نوع تازهای از کتاب کودک را به مردم شناساند که به “کتابهای کانونی” معروف شده است. این کتابها سطح درک و توقع کودکان از کتاب را ارتقا بخشید.
واحد انتشارات جز کتابهای مخصوص کودکان و نوجوانان، کتابهایی در زمینههای مرتبط با آنها نیز منتشر میکند و با انتشار کتابهای خاص هنری و پژوهشی سعی در حفظ، اشاعه، و ارتقای فرهنگ و هنر کشور دارد.
انتشارات کانون از نخستین مراکز در ایران است که با رعایت قانون مالکیت معنوی (کپی رایت) راه را برای ارتباط اصولیتر و بیشتر با نویسندگان و ناشران خارجی هموار کرده است و با شرکت فعال در نمایشگاههای بینالمللی و عقد قراردادهای متعدد با ناشران دیگر کشورها برای ترجمه و انتشار کتابهای ایرانی، زمینه آشنایی مردم جهان را با فرهنگ ایران فراهم کرده است. کتابهای کانون هر ساله جوایز بینالمللی زیادی را در زمینههای تصویر، متن، و کتابسازی از جشنوارههای بینالمللی دریافت میکنند و در داخل نیز نزد خانوادهها اعتبار خاصی دارند.
انتشارات کانون با چاپ سالانه بیش از ۴۹ عنوان کتاب چاپ اول، ۹ عنوان کتاب خط بریل، و ۲۲ عنوان کتاب به زبانهای انگلیسی، عربی، بوسنیایی، فارسی دری، و جز آن از بزرگترین واحدهای انتشاراتی ایران در زمینه کودک و نوجوانان است. انتشار مجلههای ادبی، کاردستی، علمی، طراحی و چاپ پوستر، تقویم، و دیگر محصولات کاغذی از جمله فعالیتهای این واحد است.
ب. مدیریت امور سینمایی، ویدئویی، و نوار و موسیقی. آبانماه ۱۳۴۵ وقتی نخستین جشنواره بینالمللی فیلمهای کودکان در تهران برگزار شد، ایران جزء ۲۵ کشور شرکتکننده نبود و هنوز هیچ فیلمی مخصوص کودکان در ایران تولید نمی شد. در سال ۱۳۴۹ کانون، “سیرک بزرگ مسکو” را برای اجرای نمایش در تهران و آبادان دعوت کرد و از محل درآمد آن مقدمات ]ایجاد[ یک استودیوی فیلمسازی خریداری شد و مرکز سینمایی کانون شکل گرفت. تعداد فیلمهای ساخته شده سال به سال بیشتر شد و توجه داوران جشنوارههای بینالمللی را به خود جلب کرد و جوایز بسیاری را از آن خود ساخت.
ساخت فیلمهای آموزشی، آموزش فیلمسازی، اعطای بورس و اعزام فیلمسازان به خارج از کشور، برگزاری جشنواره بین المللی فیلمهای کودک و نوجوان، انتخاب و خریداری و ترجمه فیلمهای مناسب برای بچهها، و نیز ایجاد آرشیو فیلمهای کودکان از فعالیتهای این مرکز است.
ج. واحد موسیقی. در سال ۱۳۴۵ با تبدیل کتاب دخترک و دریا به صفحه، سنگبنای مرکز موسیقی گذاشته شد. پس از آن کتابهای دیگری نیز در مجموعهای بهنام صدا برای کودکان روی صفحههای ۴۸ دور ضبط شد، مجموعه صدای شاعر از مهمترین و تاریخیترین تولیدات این مرکز است که در آن مطرحترین شاعران آن سالها شعرهای خود یا گزیدهای از شاعران کهن را بازخوانی میکنند. تهیه مجموعه دستگاههای موسیقی ایرانی که شرح کاملی درباره موسیقی سنتی ایران و ردیفهای آن بود، و نیز زندگی و آثار موسیقی دانان بزرگ از فعالیتهای این مرکز در سالهای نخست آغاز کار آن بود.
آموزش موسیقی نیز از جمله وظایف این واحد بود که در ۱۳۴۹ به شیوه اُرف در کتابخانهها آغاز شد و یکی از مهمترین اهداف آن چنین عنوان شد: “دفاع از استعدادهای جوان در برابر خطر انحطاط سلیقههای آنان در برخورد با موسیقی و شعر بازاری”؛ به همین دلیل مرکز موسیقی چندین سری نوار آموزشی تهیه کرد که شامل مباحث مختلف موسیقی از جمله موسیقی ایرانی، ملل، و کلاسیک همراه با تفسیر و نمونه بود. این نوارها در اختیار کتابخانهها قرار میگرفت تا بچهها با راهنمایی معلمان از آن استفاده کنند.
بعد از انقلاب فعالیت مرکز موسیقی بیشتر در زمینه شناخت موسیقی نواحی ایران، سرودهای ملی و حماسی، تعزیه، و نیز ساخت موسیقی متن برای فیلمهای ساخته شده، و تولید نوارهای ترانههای کودکانه بوده است.
د. مدیریت تئاتر و تئاتر عروسکی. این مرکز در دی ماه ۱۳۵۰ با هدف تولید بهترین نمایشنامهها برای بچهها و آموزش تئاتر به آنها آغاز بهکار کرد. گروه تئاتر کانون علاوه بر اجراهای دائمی در مرکز تئاتر، در بخش اطفال بیمارستانها و شیرخوارگاهها و پرورشگاهها نیز برنامه اجرا میکرد. آنها با عنوان “بیایید نمایش برپا کنیم” به اعضای کتابخانهها میآموختند که چگونه بدون دکور و گریم، نمایش خلاق اجرا کنند.
در خرداد ۱۳۵۳ یک دستگاه خودروی مخصوص تئاتر سیار خریداری شد و به این وسیله در سرتاسر ایران برای بچهها نمایشهایی اجرا میشد. در همین سال مرکز تئاتر عروسکی هم برپا شد که هدف آن آموزش ساخت و کار با عروسکهای نمایشی بود. این مرکز کلاسهای آموزش تئاتر در کتابخانهها را نیز اداره میکرد، و همچنین با برگزاری جشنوارههای تئاتر و تئاتر عروسکی در سطح داخلی و بینالمللی، و ارتباط با سازمانهای جهانی تئاتر کودک، هنوز هم مهمترین تولیدکننده تئاتر کودک در ایران است.
ه . مدیریت سرگرمیهای سازنده. این مرکز در اردیبهشت ۱۳۶۱، بهمنظور طراحی و تولید سرگرمیهای فکری و فرهنگی و هنری مخصوص کودکان و نوجوانان تأسیس شد. تحقیق و تجربه تولید در زمینه اسباببازی، تحریک علایق و استعدادهای کودکان و نوجوانان، غنی ساختن اوقات فراغت، و توجه به خلاقیت و کنجکاوی کودکان و نوجوانان از اهداف این مرکز است. واحدهای این مرکز عبارتند از: ۱) مرکز رصد و نجوم؛ ۲) شورای نظارت بر اسباببازی که مسئول صدور مجوز ترخیص اسباببازیهای وارداتی است. از مهمترین اقدامات این مرکز طراحی و ساخت عروسکهای ملی دارا و سارا و ایجاد جریان فکری تازه در تولید اسباببازی است.
۲- معاونت فرهنگی.
مدیریت هماهنگی امور استانها شامل واحدهای کارشناسی فعالیتهای فرهنگی و هنری؛ کارشناسی کتابخانههای سیار روستایی، شهری، و پستی؛ تجهیز کتاب و ملزومات موردنیاز مراکز فرهنگی و هنری؛ و واحد آمار و اطلاعات فعالیتهای فرهنگی و هنری مراکز کشور است و بخشهای زیر را دربرمیگیرد:
الف. کتابخانهها. مهمترین بخش و بدنه اصلی کانون،کتابخانهها هستند. نخستین کتابخانه کانون زمستان ۱۳۴۴ در انبار یک مدرسه قدیمی در “باغ شاه” آغاز بهکار کرد و بعد از مدت کوتاهی به ساختمان تازهسازی که در پارک فرح (لاله) قرار داشت انتقال یافت. این کتابخانه از معدود کتابخانههای مخصوص کودکان و نوجوانان در ایران بود که با الهام از کتابخانههای کودک کشورهای اروپایی و امریکایی ساخته و برنامهریزی شده بود.
کتابخانهها با معماری خاص، رنگآمیزیهای شاد، و قفسهها و میز و صندلیهایی با اندازه مناسب، محیطی راحت و شاد و آرام برای کودکان و نوجوان فراهم میکرد تا ساعتها در کانون بمانند. در این مراکز علاوه بر امانت کتاب، برنامههای مختلفی اجرا میشد. از جمله کلاسهای نقاشی و تئاتر خلاق، قصهگویی، معرفی شخصیت، سرزمین و کتاب، تهیه روزنامه دیواری، نمایش فیلم و فیلماستریپ، سفالگری، اردو، بازدیدهای علمی، آموزش هنرهای تجسمی مثل صنایع دستی، مجسمهسازی، خوشنویسی، و مسابقههای حضوری و کتبی. شرکت در این کلاسها محدودیتی نداشت و رایگان بود.
لوازم نقاشی و وسایل موردنیاز هر آموزش را خود کانون تهیه میکرد. مربیان فعالیتهای روزانه و امور کتابداری را برعهده داشتند و کلاسهای خاص مثل تئاتر، فیلمسازی یا مجموعهسازی معمولا مربیانی داشت که از مرکز مأمور میشدند. این مربیان دو روز در هفته به شهرهای مختلف میرفتند و به بچهها آموزش میدادند. بعد از انقلاب، کانون یکی از مراکز مهم جذب کودکان و نوجوانان شد. آموزش اصول عقاید، قرآن، حدیث، اخلاق، و تاریخ اسلام نیز در برنامههای کانون جا گرفت. در دهه هفتاد با اجرای طرح کانون – مدرسه سعی شد فعالیتهای کانون با آموزشهای رسمی مدرسه هماهنگ شود.
ب. کتابخانه سیار. تقریبآ همزمان با نخستین کتابخانههای کانون، در مهر ۱۳۴۵ نخستین کتابخانه سیار کانون به راه افتاد که شامل یک دستگاه مینیبوس بود که به ۳۹ دبستان بدون کتابخانه در تهران کتاب میرساند. در سالهای بعد تعداد مینیبوسها بیشتر شد و دامنه فعالیت آن تا شیرخوارگاهها، بخش اطفال بیمارستانها، پرورشگاهها، و نیز اردوهای دانشآموزی گسترش یافت. کتابهای امانت داده شده بین کودکان دست بهدست میشد و یک ماه بعد به کتابخانه میآمد و با کتابهای تازهتر عوض میشد. اما کتابخانههای سیار روستایی در تاریخ کتابخانههای ایران حادثهای مهم بود. از آنجاکه روستاها پراکنده و دور بودند و ساخت کتابخانه دائم در آنها به صرفه نبود، کتابخانه سیار روستایی و عشایری همزمان با کتابخانههای کانون در سال ۱۳۴۵ تأسیس شد.
هر کتابدار ۱۰۰ صندوق کتاب داشت که شامل موضوعات مختلف میشد، کتابدار بههر روستا یک صندوق کتاب میداد، وقتی صدمین صندوق به صدمین آبادی داده میشد، برمیگشت تا صندوق روستاها را با هم عوض کند، بهاین ترتیب کتابها در روستاها میچرخید تا همه کتابها خوانده میشد. سپس کتابدار به مرکز برمیگشت تا با کتابهای تازه جایگزین شود.
در اوایل کار، کتابداران برای گذر از راههای ییلاق و قشلاق کتابها را با چارپایان حمل میکردند. بعدها موتورسیکلت جایگزین چارپا شد تا آنکه در ۱۳۴۷ ارتش فارس دو دستگاه جیپ به کانون داد تا کتابخانه سیار عشایری شود.
در سال ۱۳۵۲ جیپ لندور مجهز به ژنراتور تولید برق و وسایل نمایش فیلم و فیلماستریپ، ضبط صوت، تجهیزات ترمیم کتاب و قفسههایی برای ۸۰۰ کتاب توسط کانون خریداری شد. این کتابخانههای سیار علاوه بر کتاب، نوار، صفحه هم داشتند و در روستا یا ایل، اگر کسی گرامافون یا ضبطصوت داشت آن را به امانت میگرفت.
ج. کتابخانه پستی. با توجه به پراکندگی جمعیت کشور طرح کتابخانه پستی از سال ۱۳۶۶ اجرا شد که علاوه بر ارسال کتاب برای اعضا این اهداف را دنبال میکند: شناخت استعدادها و کمک به پرورش آنها، گسترش فرهنگ کتابخوانی، و ارتباط با همه بچههای ایران در هر جا.
کتابهای این مراکز هر سه ماه در پاکتهای ویژهای برای اعضا ارسال میشود. برای ارتباط صمیمانه تر و کارآمدتر، این کتابخانه ها فعالیت های مختلفی انجام میدهند که مهمترین آنها عبارتند از: ارسال کارت تبریک به مناسبت های خاص و معرفی مناسبت ها، تبریک رسیدن به سن بلوغ، پاسخگویی به سؤالات، برگزاری اردو و گردهمایی برای اعضا، و حضور مجریان طرح در روستاها و اجرای برنامههای متنوع برای بچهها مثل پخش فیلم، اهدای کتاب، و مسابقههای حضوری.
د. مدیریت آموزش. تا مرداد ۱۳۵۱ “اداره آموزش کتابداری” بخشی بود که آموزشهای ساده کتابداری را ارائه میداد، اما پس از نیازسنجیهای پیدرپی، آموزشهای گوناگونی را ارائه میدهد، مانند آموزشهای هنری، ادبی، روانشناسی و مالی برای مربیان و کارشناسان استانها؛ و آموزشهای خاص مدیریتی و آموزش رایانه برای مدیران و کارمندان کانون. آموزش مکاتبهای نیز بخشی از فعالیت این واحد است.
ه . مدیریت مرکز آفرینشهای ادبی. کتابخانههای سیار شوق نوشتن را در بچهها برمیانگیختند. آنها نوشتههای خود را به همان کتابداری میدادند که برایشان کتاب میآورد. این نوشتهها کمکم زیاد شد و چون جای مشخصی برای جمعآوری آنها نبود به بخش پژوهش فرستاده شد که بخشی در تحقیقات روستایی داشتند. هزاران صفحه شعر و قصه جمعآوری شد و سال ۱۳۵۵ “مرکز بررسی آثار” کار خود را شروع کرد. با گسترده شدن کار مرکز نام آن به “مرکز آفرینشهای ادبی” تغییر کرد.
در حال حاضر این مرکز با بررسی نوشتههای اعضا بهصورت حضوری یا مکاتبهای آنها را راهنمایی میکند. جلسات قصه و شعرخوانی، کلاسهای آموزشی و ارسال جزوهها، برپایی اردوهای ادبی و شبهای شعر و قصه، و انتشار جُنگهای ادبی از آثار اعضا از جمله فعالیتهای این مرکز است.
و. کمیته کتاب. این کمیته در بهمن ۱۳۴۹ آغاز بهکار کرد تا از میان کتابهای ناشرانِ دیگر کتابهای مناسبِ استفاده در کتابخانههای کانون را انتخاب کند. این کتابها پس از تصویب در فهرست خرید قرار میگیرد. این کمیته اکنون زیرمجموعه مرکز آفرینشهای ادبی است.
۳- معاونت پژوهش.
این مرکز در بهمن ۱۳۴۹ کار خود را با نام “قسمت پژوهش” آغاز کرد. انجام طرحهای تحقیقاتی بهمنظور حمایت علمی تولیدات کانون، مهمترین وظیفه این بخش است. برپایی جشنوارههای بینالمللی، مبادلات فرهنگی با کشورهای دیگر، برگزاری همایش، و حضور در مسابقات جهانی نیز از دیگر فعالیتهای معاونت پژوهش است.
بخش های وابسته به این معاونت عبارتند از:
الف. مدیریت روابط بینالملل. این واحد عهدهدار برنامهریزی، هماهنگی، و معرفی امور مربوط به کانون در سراسر جهان است. مبادله کالا و محصولات فرهنگی، تبادل اطلاعات و تجربیات، حضور در نمایشگاهها و جشنوارههای بینالمللی، و هماهنگی جهت حضور اعضای کانون و کودکان سراسر ایران در مسابقههای جهانی از مهمترین فعالیتهای این مجموعه است.
برگزاری هفتههای دوستی با کشورهای خارجی، ارسال فیلمهای کانون به جشنوارهها و بازارهای بینالمللی، فراهم کردن امکان شرکت تصویرگران ایرانی در جشنوارههای خارجی، عقد قرارداد فروش حقمؤلف کتابهای کانون به ناشران خارجی، و فعالیتهای مشترک مثل برگزاری جشنواره ادبیات کودکِ اروپا در ایران از فعالیتهای آن است.
ب. مرکز آفرینشهای فرهنگی و هنری. در خرداد ۱۳۵۳ “مرکز آموزش نقاشی” بهمنظور آموزش نقاشی خلاق به بچهها و آموزشهای تکمیلی به مربیان شروع بهکار کرد. این مرکز خرید لوازم نقاشی برای تمام کتابخانهها را بر عهده داشت و در هر فصل، بنا به نیاز کتابخانههای ثابت یا سیار، این لوازم را در اختیار آنان قرار میداد. چاپ روی پارچه، چاپ دستی، نقاشی روی سرامیک و سفالگری، و پرداختن به صنایع دستی مثل قلمزنی یا بافت فرش، فعالیتهای این مرکز را از محدوده نقاشی فراتر برد.
سپس در سال ۱۳۵۴ نام آن به “مرکز هنرهای تجسمی” تغییر یافت. این مرکز اکنون با نام “مرکز آفرینشهای فرهنگی هنری” یکی از مهمترین مراکز کانون است که در بنایی با ۲۱۰۰۰ مترمربع وسعت امکانات بسیاری از قبیل سینما، نمایشگاه، و نگارخانه را در اختیار دارد و آموزشهای متنوعی را به کودکان و نوجوانان ارائه میدهد.
ج. پژوهش و تجربیات هنری. این مدیریت با هدف کاربردی کردن تحقیقات تأسیس شده و دارای سه واحد است: واحد پژوهش؛ مرکز تجربیات هنری؛ و موزه تاریخ.
د. کتابخانه مرجع. این کتابخانه تنها کتابخانه تخصصی در زمینه ادبیات، هنر، و خواندنیهای حوزه کودک و نوجوانان در ایران است. تاریخ دقیق تأسیس آن در گزارشها قید نشده اما از سال ۱۳۵۰ گزارش فعالیتهای آن موجود است. این کتابخانه علاوه بر سرویسدهی به نویسندگان، مترجمان، و تصویرگران در طرحهای پژوهشی نیز خدمات کتابخانهای ارائه میدهد. مجموعه این کتابخانه تا سال ۱۳۸۳، ۷۳۲۷۷ بوده که شامل کتابهای فارسی، عربی، و لاتین به ۱۸ زبان زنده دنیاست.
ه . موزه کودک. موزه کودک بهمنظور حفظ و نگهداری آثار و تولیدات کانون تأسیس شده و برای آشنایی کودکان و عموم علاقهمندان و فعالان حوزه کودک در دیگر کشورها به برپایی نمایشگاههای دورهای نیز میپردازد. برگزاری نمایشگاههایی از آثار برگزیده تصویرگری، کتابهای کانون از آغاز تا امروز، ارائه ماکت فیلمهای پویانمایی، و راهاندازی بخش آرشیو رایانهای از آثار سینمایی منتخب فعالیتهای دیگر آن است.
۴- معاونت اداری و مالی.
طراحی و تهیه و تنظیم برنامههای کلان، بودجه سالانه، نظارت بر حسن اجرای بودجه در واحدهای مختلف، تأمین نیروی انسانی و اموررفاهی، و سایر مسائلی که به نوعی با تشکیلات کانون ارتباط دارد برعهده این معاونت است. مدیریتهای امورمالی، مدیریت اداری، و برنامه و بودجه زیرمجموعه آن هستند.
۵-حوزه مدیریت عامل.
در این حوزه بخشهای زیر فعالیت دارند:
الف. کانون زبان ایران. کانون زبان ایران و امریکا بعد از انقلاب به مجموعه کانون پیوست و اکنون از معتبرترین مراکز آموزش زبان است که زبانهای انگلیسی، عربی، آلمانی، فرانسوی، و فارسی را آموزش میدهد. در کنار کلاسهای آموزشی کتابها و نوارهای صوتی و نرمافزارهای بسیاری نیز برای تکمیل آموزش زبان توسط این واحد طراحی و تولید شده و در اختیار زبانآموزان قرار میگیرد، چاپ کتابهایی برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان نیز از فعالیتهای این مرکز است.
ب. دفتر مناطق محروم. این دفتر فعالیت خود را از سال ۱۳۷۱ با هدف ارائه خدمات فرهنگی و هنری به کودکان و نوجوانان مناطق محروم کشور آغاز کرد و در ۱۳۸۳ به فعالیتهای فرهنگی و هنری بیرون از مرزهای ایران پرداخت و با همکاری مجامع خصوصی و دولتی افغانستان برنامههای فرهنگی زیادی را در شهرهای مختلف آن اجرا کرد.
ج. طرحهای عمرانی. دفتر طرحهای عمرانی مسئولیت مطالعات، شناسایی، طراحی، و تصویب و اجرای پروژههای عملیاتی و عمرانی کانون را برعهده دارد.
د. روابط عمومی. اطلاعرسانی فعالیتهای کانون، توجه به افکار عمومی و نظرسنجی، همکاری با سایر سازمانها، راهاندازی سایت کانون برای اطلاعرسانی بیشتر به مردم، نمایش فیلم در سینمای کانون و ارسال فیلم به شهرستانها، و انتشار خبرنامه و ویژهنامه برای معرفی فعالیتهای کانون از جمله وظایف روابط عمومی است.
ه . فروش و اشتراک. کانون با هدف عرضه مستقیم محصولات خود، توزیع سازمان یافته، و عرضه با قیمت مناسب اقدام به تأسیس فروشگاههای زنجیرهای محصولات فرهنگی کرده است. فروش مکاتبهای (اشتراک) نیز از جمله فعالیتهای این بخش است.
با تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دوران جدید توجه به پرورش ذهنی نسل جوان در ایران بهطور جدی آغاز شد. کانون به لطف برخورداری از پشتیبانی با نفوذ و جذب نسل جدید هنرمندان و اندیشمندان در دهه ۱۳۴۰، به سرعت جای خود را در جامعه ایرانی باز کرد و کوشید غفلت موجود در کتابخانههای عمومی کشور را نسبت به کودکان و نوجوانان جبران کند.
کانون پرورش فکری استانداردهای جدیدی برای ادبیات کودکان و نوجوانان به جامعه ایرانی معرفی کرد که توسط بسیاری از ناشران دیگر دنبال شد.